Bán chi liên

Thông tin chung

• Tên tiếng Việt: Bán chi liên, Hoàng cầm râu
• Tên khoa học: Scutellaria barbata D. Don
• Họ: Lamiaceae (Bạc hà)
• Công dụng: Viêm gan, ung thư gan, viêm vú, chảy máu dạ dày, mụn nhọt, chốc lở, rắn cắn

Mô tả cây Bán chi liên

Bán chi liên là cây thân thảo, sống lâu năm. Thân cây dạng bò, khá thấp, cây trưởng thành chỉ cao khoảng 20 – 50 cm. Thân cây mềm, có 4 góc và phủ lông ngắn xung quanh.

Rễ Bán chi liên có dạng chùm xoắn hoặc hình trụ tròn. Rễ hơi cong, dần nhỏ từ trên đỉnh về phía dưới. Trên rễ cây có nhiều đường nhăn dọc, đường vân hình mạng hoặc xoắn. Vỏ ngoài sần sùi, màu nâu vàng còn bên trong màu lục và có phần chính giữa rỗng.

Lá cây mọc đối, phiến xoan thon, dài 1 – 2 cm. Mép lá có răng đều, gân bên 3 – 4 đôi. Lá dưới thân có cuống mảnh, cuống ngắn khoảng 1mm, lá trên gần như không có cuống.

Cụm hoa ở ngọn, dài 3 – 5 cm. Hoa có màu xanh tím đặc trưng. Lá bắc thon hẹp. Đài hình chuông cao 2,5 mm, có 2 môi. Môi trên mang một cái khiên (thuẫn) hình chóp có lông, rụng sớm. Môi dưới tồn tại tràng màu xanh có lông thưa, cao 7 – 9 cm, lại chia thành 2 môi trên và dưới. Ngoài ra, môi trên 3 thùy, môi dưới tròn, miệng rộng. Nhị 4, bao phấn có ít lông. Bầu hoa nhẵn, vòi nhụy chẻ 2 thùy ở đỉnh.

Quả hình thận, màu đen

Phân bố, thu hoạch và chế biến

Phân bố: Bán chi liên là loại cây ưa trồng ở nơi ẩm thấp, có nhiều ánh sáng, thường mọc hoang tại các bờ ruộng, bờ hồ, bìa rừng, bờ bụi, vùng đất gần rãnh nước, ven đồi các tỉnh miền núi….

Trên thế giới: loài thực vật này phổ biến tại Ấn Độ, Myanmar, Thái Lan, Lào, Trung Quốc… Tại Việt Nam: cây mọc nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc và một số tỉnh miền Trung như: Thái Nguyên, Hà Nội, Hòa Bình, Thanh Hóa, Quảng Trị…

Thu hoạch: thu hoạch cây vào cuối mùa xuân, đầu mùa hạ, tầm tháng 3 – 5. Nhổ nguyên cây đem về để sơ chế thành thuốc.

Chế biến: Sau khi thu hoạch, người ta sẽ giũ sạch đất, loại bỏ hết tạp chất, rồi đem rửa sạch, phơi khô, bó lại để dùng dần. Khi dùng đem cắt ngắn.

Bộ phận sử dụng của Bán chi liên

Toàn cây Bán chi liên đều được dùng làm thuốc.

Thành phần hóa học

Toàn cây bán chi biên chứa scutellarin scutellarein, carthamidin, isocarthomidin (W. Tang và cs, 1992). Ngoài ra, còn có alcaloid, hợp chất phenol, sterol, tanin.

Rễ có cholesterol, β – sitosterol, acid stearic.

Tác dụng của Bán chi liên

Theo y học cổ truyền

Tác dụng: Chỉ thống, tiêu viêm, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu và chống khối u tân sinh.

Chủ trị: Viêm ruột thừa cấp, lao phổi xơ (áp – xe phổi), xơ gan cổ trướng, viêm gan, chấn thương, nhiễm độc do rắn hoặc côn trùng cắn.

Dùng ngoài trị viêm vú, đòn ngã tổn thương, rắn độc cắn, mụn nhọt sưng đau, viêm mủ da,…

Theo y học hiện đại

Bán chi liên chứa hợp chất scutellarein có tác dụng ức chế hoạt động của protein kinase C trong não chuột bạch.

Thực nghiệm sàng lọc cho thấy, dược liệu có tác dụng ức chế nhẹ đối với tế bào máu ung thư.

Liều lượng và cách dùng Bán chi liên

Dược liệu thường được dùng ở dạng sắc uống. Mỗi ngày dùng từ 20 – 40g, trong trường hợp cần thiết có thể tăng lên 80g/ ngày. Ngoài ra cây bán chi liên tươi còn có thể được dùng đắp ngoài để trị các loại mụn nhọt, vết thương do sâu bọ cắn,…

Bài thuốc chữa bệnh từ Bán chi liên

• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư: Bạch hoa xà thiệt thảo 80g khô và bán chi liên 40g khô. Thực hiện: Đem sắc với 750ml nước lấy 200ml nước. Sau đó đem chia thành 2 lần uống (sáng – chiều). Nên để thuốc nguội hoàn toàn trước khi uống, có thể dùng trước khi ăn 1 tiếng hoặc dùng sau khi ăn 2 tiếng. Lưu ý: Không áp dụng bài thuốc này cho phụ nữ mang thai.
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan: Kê cốt thảo và tiểu kim bất hoán mỗi vị 15g, bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 20g. Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư cổ tử cung, ung thư dạ dày, thực quản và trực tràng: Trương ương, bán biên liên, bán chi liên, bạch hoa xà thiệt thảo, đông quỳ và bạch anh mỗi vị 30g. Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc trị ung thư cổ tử cung: Hương phụ, bạch thược và phục linh mỗi vị 15g, tục đoạn, hải tảo, bán chi liên, đương quy, côn bố và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 24g, sài hồ 9g, toàn yết 6g, ngô công 3 con. Thực hiện: Sắc uống.
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan: Bán chi liên 20g, an xoa (sao vàng hạ thổ) 50g và cà gai leo 30g. Thực hiện: Đem sắc với 1.5 lít nước trong vòng 30 phút rồi chia nước thành nhiều lần uống và dùng hết trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng Bán chi liên

Tránh dùng cho phụ nữ có thai và người có huyết hư.

Bảo quản Bán chi liên

Ở nơi khô ráo và thoáng mát. Tránh ẩm mốc