Huyền Hồ

• Tên tiếng Việt: Huyền hồ sách, Huyền hồ
• Tên khoa học: Corydalis yanhusuo W . T. Wang
• Họ:  họ Thuốc phiện (Papaveraceae).
• Công dụng: Chữa đau do ứ huyết, chấn thương tụ máu, bế kinh, sản hậu ứ huyết thành hòn cục.

Cây thảo, nhẵn, sống lâu năm, cao 10 – 20cm. Thân rễ gồm những củ nhỏ chắc, dẹt, dày 1,3cm, đường kính 1,5cm, màu vàng nâu. Lá mọc so le, 2 – 3 lần xẻ chân vịt, các thùy lại chia nhỏ hơn, mép khía răng.

Cụm hoa mọc thành chùm; hoa màu đỏ hồng hoặc đỏ tím; đài 2 răng; tràng 4 cánh thẳng không đều, 1 cánh dài hơn; nhị 6; bầu 2 ô.

Quả nang, thuôn hẹp. Mùa hoa: tháng 4 – 5; mùa quả: tháng 6-7.

Phân bố: Huyền hồ phân bố chủ yếu ở vùng ôn đới ấm thuộc khu vực Đông Á, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản và có thể cả Triều Tiên.

Theo Phạm Hoàng Hộ (1991 và 2000), chi Corydalis Vent, có 2 loài ở Việt Nam là Corydalis balansae Prain phân bố ở Lạng Sơn và Ninh Bình; loài C.tenuifolia Franch. ở Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Huyền hồ ở Việt Nam là vị thuốc được nhập từ Trung Quốc.

Thu hoạch: Thu hoạch sau tiết lập xuân.

Chế biến: Đào củ rễ lên, sau đó đem rửa sạch đất cát, phơi nắng và cất dùng dần. Dược liệu sao khi phơi khô có mặt ngoài vàng tươi hoặc màu vàng đất, đường kính khoảng 1 – 1.5cm. Bề mặt có nhiều vết lăn gang, củ vàng ánh, cứng chắc.

Khi dùng, có thể bào chế huyền hồ với giấm (cứ 10kg dược liệu thì dùng 2kg giấm). Đem đun với lửa nhỏ cho đến khi giấm cạn hoàn toàn. Sau đó đem phơi khô, tán bột, tẩm muối hoặc rượu tùy theo mục đích sử dụng. 

Củ rễ được dùng làm thuốc, được gọi là diên hồ sách.

Rễ huyền hồ chứa các alcaloid như d. corydalin, dl tetrahydropalmatin, dehydrocorydalin, columbamin, d. corybunbin, protopin, d. yanhunin, allocryptopin, d. glaucin, d. N methyl laurotetanin, leonticin, dihydro sanguinarin, L ambinin, Nor. glaucin, d. thaliporphin.

Yamda. Masaho cho rằng dehydro corydalin là sản phẩm thứ cấp được tạo thành từ corydalin trong quá trình chế biến.

Hàm lượng corydalin và corybubbin đạt tối đa ở rễ được 4-5 tuổi (lúc này rễ đã có thể được dùng làm dược liệu). Còn cavidin không thay đổi theo tuổi của cây.

Hàm lượng alcaloid trong rễ củ tươi đạt tối đa lần thứ nhất vào tháng 8, hoặc tháng 9.

Trong củ huyền hồ còn có 0,239 – 0,278 mg vitamin B1/100g tươi.

Theo y học cổ truyền

Tính vị

Vị đắng, hăng, tính ôn.

Quy kinh

Quy vào kinh Phế, Vị, Tâm và Can.

Tác dụng dược lý

Công năng: Chỉ thống, tán ứ, hoạt huyết, lợi khí. Tẩm với giấm làm tăng tác dụng giảm đau, tẩm rượu tăng tác dụng hành huyết. Sao vàng có tác dụng điều huyết, còn dùng sống có tác dụng phá huyết.

Chủ trị: Đau bụng do khí hư, rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, huyết ứ gây đau, chấn thương tụ máu, sản hậu ứ huyết thành hòn cục, trị đau nhức toàn thân, thông lợi tiểu tiện

Theo y học hiện đại

Dược liệu làm tăng nồng độ nội tiết được vỏ tuyến thượng thận sản sinh.

Huyền hồ có tác dụng cải thiện giấc ngủ, giảm đau, an thần.

Thực nghiệm trên thỏ cho thấy, dược liệu làm tăng lưu lượng máu ở động mạch vành tim.

Huyền hồ làm giảm nhẹ lượng mỡ ở chuột bị xơ vữa động mạch.

Thuốc ức chế loét dạ dày do histamin và acid acetic ở chuột thực nghiệm.

Thuốc được dùng ở dạng tán, hoàn, sắc và thường được phối hợp với các dược liệu khác. Ngày dùng khoảng 4 – 10g.

1. Bài thuốc trị ho ở trẻ nhỏ và người cao tuổi

Chuẩn bị: Khô phàn 2.5 chỉ và huyền hồ 1 lượng.

Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng 6g ngậm với 1 cục kẹo mạch nha, nuốt từ từ.

2. Bài thuốc trị chứng tiểu ra máu

Chuẩn bị: Phác tiêu 7.5 chỉ và huyền hồ 1 lượng.

Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng 4 chỉ sắc lấy nước uống.

3. Bài thuốc chữa chứng đau phần ngoài do khí kết khối

Chuẩn bị: Tụy tạng heo và huyền hồ tán bột.

Thực hiện: Đem tụy tạng heo xát thành từng miếng, nấu chín và chấm bột thuốc ăn hàng ngày.

4. Bài thuốc trị chứng bệnh khí huyết ở phụ nữ như kinh nguyệt không đều, đau bụng do ứ huyết,…

Chuẩn bị: Đương quy (tẩm rượu sao), huyền hồ (bỏ vỏ, sao giấm) mỗi thứ 1 lượng, quất hồng 2 lượng.

Thực hiện: Đem các vị tán bột, trộn với rượu và luyện với hồ làm thành hoàn to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 100 viên uống cùng với nước giấm sắc khi đói.

5. Bài thuốc trị chứng đau quặn ruột ở trẻ nhỏ

Chuẩn bị: Tiểu hồi hương và diên hồ sách, các vị bằng lượng nhau.

Thực hiện: Đem các vị tán bột, sao vàng và dùng uống với nước cơm khi đói.

6. Bài thuốc trị chứng đau giữa đầu hoặc đau một bên đầu

Chuẩn bị: Trư nha tạo giác 2 trái (bỏ vỏ, hạt, tán bột), thanh đại 2 chỉ và huyền hồ sách 7 củ.

Thực hiện: Tán bột mịn, trộn với nước làm thành viên to như hạt hạnh nhân. Mỗi lần dùng 1 viên hòa với nước rồi nhỏ vào mũ, đồng thời ngâm 1 đồng tiền bằng đồng. Khi nào thấy nhớt nhãi chảy ra thì bớt đau.

7. Bài thuốc trị chứng đau bụng ở nữ giới do khí ngưng huyết trệ

Chuẩn bị: Đương quy, quế tâm, chỉ xác, đào nhân, huyền hồ, xuyên khung, mộc hương, xích thược, địa hoàng.

Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi.

8. Bài thuốc trị chứng đau bụng do bế kinh

Chuẩn bị: Nga truật, tam lăng và mộc hương mỗi vị 1.5 chỉ, hậu phác, đương quy, thược dược và diên hồ sách mỗi vị 3 chỉ.

Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi.

Phụ nữ mang thai, người có chứng rong kinh, băng huyết, người hư yếu và có kinh sớm không nên dùng vị thuốc này.

Không sử dụng đồng thời với các loại thuốc chống đông máu.

Bảo quản nơi khô thoáng.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Huyền hồ. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.