Kha Tử là cây gì? Tác dụng và vị thuốc từ Kha Tử

• Tên tiếng Việt: Cây Kha tử, Cây Chiêu Liêu, Hạt Chiêu Liêu, Kha Lê, Kha Lê Lặc.
• Tên khoa học: Terminalia chebula Retz.
• Họ: Combretaceae (Bàng).
• Công dụng: Kha tử có tác dụng điều trị trĩ nội, tiêu chảy, ho mạn tính kèm khàn giọng, ho cảm, hen và ho do phế hư.

Chiêu liêu là loài cây thân gỗ cao khoảng 15 đến 20m, vỏ màu đen nhạt kèm các vạch nứt dọc. Lá cuống rất ngắn, gần về phía cuống tròn hơi thon, phía đầu thì nhọn, dạng trứng, ở đầu cuống có hai tuyến nhỏ giống mắt cua, mọc đối. Lá có chiều dài khoảng từ 15 đến 20cm, chiều rộng khoảng từ 7 đến 15cm, khá dai, cả hai mặt có lông mềm, mặt lá sau thì nhẵn.

Hoa chiêu liêu nhỏ, màu trắng, có phủ lông vàng nhạt, dạng lưỡng tính, tỏa mùi thơm, thường mọc ở đầu cành hoặc ở kẽ lá. Quả có dạng trứng thon, chiều dài khoảng 3cm, chiều rộng từ 22 đến 25mm, với hai đầu tù, không có dìa. Quả có màu nâu vàng nhạt với có 5 cạnh dọc, khô, cứng, bên trong có thịt đen nhạt. Bên trong quả có hạch khá cứng, hình hơi 5 cạnh, có chiều dày khoảng 10 đến 15mm, có lá mầm cuốn, một hạt.

Phân bố: Kha tử là cây ưa sáng khi trưởng thành nhưng chịu bóng mát khi còn non. Cây thường được tìm thấy ở các cánh rừng thưa, rừng thứ sinh có độ cao 1.500 mét so với mực nước biển. Chiêu liêu ưa sáng, thường mọc hoang ở các khu vực sông suối, rừng thưa lá rộng, đất ẩm. Ngoài ra, cây cũng có thể phát triển ở khu vực đất cát và đất pha sét.

Cây kha tử được tìm thấy nhiều ở Campuchia, Lào, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, miền Nam Việt Nam.

Thu hoạch và chế biến: Thời gian thu hái Kha tử vào tháng 9 – 11. Khi thu hái nên chọn quả già, bên ngoài vỏ màu vàng ngà, thịt chắc. Không nên thu hái quả non, lép.

Sau khi thu hái mang về phơi khô, bảo quản dùng dần. Khi có nhu cầu sử dụng thì rửa sạch, để ráo nước, sao sơ với lửa. Sau đó giã dập, phần hạt (theo Viện Đông Y Việt Nam).

Quả cây Chiêu liêu được ứng dụng để làm dược liệu. Đông y gọi là Kha tử.

Trong Kha tử có tới 20 - 40% tanin bao gồm axit elagic, axit galic và axit luteolic. Lượng tanin có khi lên tới 51,3% nếu quả thật khô.

Ngoài ra còn có axit chebulinic C41H34O27 với tỷ lệ 3-4%. Thủy phân axit chebulinic sẽ cho một phân tử glucoza 3 phân tử axic galic và một phân tử axit có công thức C14H12O11.

Trong nhân còn có 36,7% dầu vàng nhạt, trong, nửa khô.

Theo y học cổ truyền

Tính vị

Kha tử tính ôn, vị cay, đắng và se.

Quy kinh

Quy về kinh Phế và Đại tràng.

Công dụng

Chỉ tả sáp tràng, liễm phế chỉ khái.

Trừ ho, chữa khàn tiếng, ra mồ hôi trộm.

Sát trùng dạ dày, đường ruột.

Ngăn ngừa tiêu chảy, đi ngoài phân lỏng.

Hỗ trợ làm săn chắc niêm mạc dạ dày.

Chữa trĩ nội, kiết lỵ kinh niên.

Theo y học hiện đại

Nhờ hoạt chất Polysaccharide, quả cây Chiêu liêu có thể điều trị viêm họng, khản tiếng, giảm ho rõ rệt trong 30 phút.

Chất Alloyl trong quả có thể kháng virus, ức chế sự phát triển của một số loại virus làm suy giảm hệ thống miễn dịch của con người (theo Viện thống kê Ấn Độ).

Là chất kháng sinh tự nhiên, có khả năng diệt khuẩn mạnh mẽ nhờ hàm lượng tamin dồi dào.

Ức chế sự phát triển của trực khuẩn bạch hầu, tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, liên cầu khuẩn tán huyết, Pseudomonas Aeruginosa, Salmonella Typhi.

Ức chế và tiêu diệt các loại virus gây viêm họng như virus cúm A, cúm B, Herpes Simplex (HPV), vi khuẩn như tụ cầu, liên cầu.

Kha tử có thể dùng tươi hoặc dùng khô. Có thể sắc thành nước uống hoặc tán thành bột mịn, nấu cao hoặc ngâm rượu đều được.

Liều lượng sử dụng khuyến cáo: 3 – 10g / ngày.

1. Chữa phong hàn cảm mạo, khan tiếng do viêm họng

Sử dụng Kha tử 4 quả, Cát cánh 10g, Cam thảo 6g, sắc cùng 150ml nước lọc cũng 150ml Đồng tiện (nước tiểu đồng tử). Sắc nhỏ lửa đến khi còn 150ml thì dùng uống khi còn ấm. Mỗi ngày uống 1 thang thuốc liên tục trong 10 ngày.

2. Chữa ho hen do hư phế hoặc ho kéo dài làm khàn giọng

Sử dụng 10g Kha tử, Cam thảo, Hạnh nhân, mỗi vị 5g, sắc cùng 600ml nước lọc. Đun nhỏ lửa trong 20 phút đến khi còn 300ml thì chia 3 lần trong ngày, mỗi ngày 1 tháng, liên tục trong 7 – 10 ngày.

3. Chữa ho do phế hư

Sử dụng 8g Kha tử (giã dập, bỏ hạt), 10g Cát cánh, 6g Cam thảo, sắc cùng 3 bát nước đến khi còn 200ml thì chia thành 4 lần uống trong ngày. Mỗi ngày một thang cho đến khi các triệu chứng khỏi hẳn.

4. Trị viêm họng, đau rát họng

Sử dụng 1 – 2 quả Kha tử, rửa sạch, để ráo. Cắt lấy phần vỏ quả, nhai kỹ, nuốt nước. Áp dụng bài thuốc 2 – 3 lần mỗi ngày, liên tục trong 10 ngày.

5. Chữa trẻ em ho có đờm

Nướng 1 – 2 quả cây Chiêu liêu đến khi có mùi thơm thì cho vào ly có 100 ml nước ấm, phối với một lượng nhỏ muối, khuấy đều dùng ngậm và nuốt từ từ. Mỗi ngày sử dụng 1 lần cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.

6. Chữa tiêu chảy mãn tính, trĩ nội, lỵ do nhiệt

Dùng 10g quả cây Chiêu liêu, Mộc hương, Hoàng liên, mỗi vị 5g, rửa sạch với nước muối, phơi khô dưới bóng râm, sau lại tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 3 – 6 g, uống với nước sôi để nguội, mỗi ngày 3 lần.

7. Chữa tiêu chảy lâu ngày, sa hậu môn, lỵ do suy yếu và hàn

Sử dụng 10g quả cây Chiêu liêu, Can khương, anh túc xá, mỗi vị 5g, tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 3 – 6 g uống với nước ấm, mỗi ngày 3 lần.

8. Trị thổ tả do lạnh, tâm tỳ loạn đau

Dùng Khả tử, Cam thảo, Hậu phát, Lương khương, Phục linh, Can khương, Trần bì, Thảo quả, Thần khúc, Mạch nha, mỗi vị đều 5g, tán thành bột mịn, trộn đều. Khi dùng lấy 6g uống với 200ml nước ấm, mỗi ngày 2 lần đến cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.

9. Chữa ruột sôi, trĩ lậu, tiêu chảy do hàn hư, đi ngoài phân sống, bụng đau

Sử dụng quả cây Chiêu liêu 2.8g, Quất hồng, Cù túc xá, mỗi vị 2g, Cam khương 4g, tán thành bột mịn, trộn đều. Khi dùng, lấy 3 – 6g pha cùng 200ml nước ấm. Mỗi ngày uống 2 lần.

10. Trị ngộ độc thức ăn, nhiễm khuẩn, lỵ mãn tính kèm sốt, tiêu chảy lâu ngày

Sử dụng 5g quả cây Chiêu liêu nướng chín, bỏ hạt, Mộc hương, Hoàng tiễn, mỗi vị 5g, tán thành bột mịn, chia thành 3 lần uống trong ngày. Khi uống hòa bột thuốc vào 200ml nước sôi để nguội, khuấy đều, mỗi ngày dùng 1 thang, liên tục trong 7 – 10 ngày.

11. Chữa viêm thương lõm vào, sâu quảng

Sử dụng 20 quả Kha tử, Thanh đại, Giáng hương, mỗi vị 4g, Ngũ bội tử 20g, tán thành bột mịn, trộn với dầu mè, bôi vào vết thương mỗi ngày 2 lần.

Người tích nhiệt thấp hoặc mắc hội chứng ngoại cảnh không được dùng.

Người cảm ngoại tà, táo bón không được dùng.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Kha tử cũng như một số lưu ý cần quan tâm. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp ích cho việc tham khảo của bạn đọc.