Ngưu hoàng còn được biết đến với tên gọi khác là Sửu bảo, Sỏi Mật Bò, Tây Hoàng, Tô Hoàng, là một loại thảo dược quý có nguồn gốc từ y học cổ truyền. Với hàng ngàn năm lịch sử, ngưu hoàng đã và đang trở thành một trong những dược liệu quý giá trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Hãy cùng Medigo App khám phá công dụng của ngưu hoàng và những ứng dụng thú vị trong các bài thuốc đông y qua bài viết dưới đây nhé!
Ngưu hoàng trong bài thuốc y học cổ truyền cũng có thể được hiểu là sỏi mật hay sạn mật của con bò hoặc con trâu. Ngưu hoàng có tên khoa học là Calculus Bovis. Ngoài ra ngưu hoàng còn có những tên gọi khác như Tây hoàng, Tô hoàng, Sửu bảo, Đởm hoàng, Ô kim hoàng, Đản hoàng, Quả hoàng…
Ngưu hoàng là một dạng sạn màu vàng hoặc nâu, được hình thành trong ống tiết niệu của bò. Nó chứa nhiều thành phần có lợi như các muối khoáng, chất béo, protein, acid uric và các dưỡng chất khác. Trong y học cổ truyền, sỏi mật bò được cho là có tính nhiệt, vị đắng, và có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, chữa các bệnh liên quan đến đường tiết niệu và thận cũng như giải độc cơ thể.
Ngưu hoàng là một loại dược liệu được sử dụng trong nhiều bài thuốc
Trong y học cổ truyền, ngưu hoàng (sạn mật bò) được sử dụng làm nguyên liệu trong nhiều bài thuốc truyền thống. Bộ phận chính của sạn mật bò được sử dụng làm thuốc là phần sạn mật tụ tích trong ống tiết niệu của bò.
Nguồn gốc và cấu trúc của ngưu hoàng
Sản phẩm từ ngưu hoàng thường được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị các vấn đề về đường tiết niệu, thận, nhiệt động, viêm nhiễm và xuất huyết. Dưới đây là một số thành phần hóa học của ngưu hoàng:
Các loại ngưu hoàng hiện nay
Với thành phần hoá học độc đáo, Ngưu hoàng là một nguồn dược liệu quý giá trong nghiên cứu y học hiện đại. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng Ngưu hoàng có khả năng ức chế tính thẩm thấu của mạch máu, kháng viêm và có tác dụng kháng vi khuẩn.
Ngưu hoàng có tác dụng chống lại các loại thuốc kích thích trung ương thần kinh. Nó có thể ngăn chặn cơn co giật do camphor hoặc caffeine gây ra ở chuột, nhưng không có tác dụng ngăn chặn cơn co giật do strychnin gây ra.
Ngoài ra, ngưu hoàng còn tăng hiệu quả của chloral hydrate và barbiturat. Tuy nhiên, ngưu hoàng không có tác dụng giảm đau hoặc gây buồn ngủ.
Ngưu hoàng có tác dụng thanh nhiệt, chống co giật
Trên mô hình chuột đồng với tình trạng tăng huyết áp, ngưu hoàng có tác dụng rõ rệt và kéo dài trong việc giảm huyết áp (trên 2-3 ngày với một liều thuốc). Trên mô hình tim cô lập của chuột lang, sạn mật bò cò có khả năng gây kích thích nhưng gây co thắt động mạch vành.
Ngưu hoàng còn có khả năng chống viêm và làm dịu các triệu chứng viêm. Điều này có thể được áp dụng trong việc điều trị các vấn đề viêm nhiễm, như viêm nhiễm đường tiết niệu, viêm họng và viêm loét dạ dày.
Làm một cuộc thí nghiệm trên thỏ, ngưu hoàng được cho là có tác dụng tăng số lượng hồng cầu và nồng độ huyết sắc tố, đặc biệt là ở những con thỏ thiếu máu. Tuy nhiên, ở liều cao, thuốc có thể có tác dụng ngược lại.
Ngưu hoàng có tác dụng tăng tạo máu
Ngưu hoàng có tác dụng lợi tiểu, giúp tăng cường chức năng thận và đường tiết niệu. Điều này có thể hỗ trợ trong điều trị các vấn đề liên quan đến thận, như sỏi thận, viêm thận và viêm bàng quang.
Ngưu hoàng còn có tác dụng làm giảm các tình trạng viêm hô hấp nhờ thành phần chứa acid cholic. Ngưu hoàng nhân tạo đã được cho là có tác dụng ức chế sự phát triển của sarcoma 37 và sarcoma 180 ở chuột nhắt.
Ngưu hoàng có tác dụng làm giảm cơn ho suyễn
Bên cạnh các tác dụng trong điều trị bệnh, một số tác dụng phụ khi sử dụng ngưu hoàng cần lưu ý bao gồm:
Trong y học cổ truyền, ngưu hoàng có tính vị hơi đắng, mặn, chua và hơi hàn. Ngưu hoàng có tác dụng vào các kinh huyệt và kinh can, bao gồm Can và Thận. Ngưu hoàng được cho là có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trừ phong, thông mật, tiêu viêm, giảm đau và kháng vi khuẩn.
Sỏi mật bò cũng được sử dụng để điều trị các rối loạn về huyết áp, gan, thận và tiêu hóa. Tuy nhiên, việc xác định tính vị quy kinh của ngưu hoàng và cách nó tác động vào cơ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá.
Ngưu hoàng có tính vị hơi đắng, mặn, chua và hơi hàn
Ngưu hoàng có tác dụng làm mát và detox, giúp giảm phòng nội sinh và chống co giật, cũng như giảm triệu chứng đàm.
Các chỉ định và phối hợp:
Lưu ý: việc sử dụng ngưu hoàng và các thảo dược khác nên tuân thủ theo hướng dẫn của chuyên gia y tế và sử dụng trong phạm vi chỉ định hợp lý.
Liều dùng ngưu hoàng có thể khác nhau tùy thuộc vào tình trạng bệnh cụ thể và chỉ định của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế. Thông thường, ngưu hoàng có thể được sử dụng dưới dạng thuốc hoặc trong các công thức chế biến thuốc. Có thể sử dụng 0,2-0,5 gam ngưu hoàng mỗi ngày.
Ngưu hoàng được sử dụng với nhiều công dụng đa dạng. Với tính năng thanh nhiệt, giải độc, Ngưu hoàng được dùng để điều trị các bệnh viêm đường hô hấp, cúm, viêm phế quản và viêm phổi. Ngoài ra, nó còn có tác dụng an thần, chống co giật và hạ sốt, giúp cải thiện tình trạng rối loạn thần kinh và cung cấp sự thư thái cho cơ thể.
Sử dụng ngưu hoàng và các bài thuốc chứa ngưu hoàng có thể được áp dụng để điều trị các bệnh viêm đường hô hấp trên, cúm, viêm phế quản và viêm phổi. Có một nghiên cứu được công bố trong "Thông tin Trung thảo dược 1972,4:49" cho biết việc sử dụng ngưu hoàng và các bài thuốc có ngưu hoàng đã đạt kết quả trong 146 trường hợp ca bệnh bị viêm đường hô hấp với tỷ lệ thành công đạt 75,2%.
Ngưu hoàng được sử dụng với nhiều công dụng trong việc điều trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp
Ngưu hoàng giải độc hoàn: Sản phẩm này được chế biến từ ngưu hoàng 1,5g, cam thảo 5g, kim ngân hoa 30g, và thất diệp nhất chi hoa 6g. Các thành phần này được xay nhuyễn thành bột mịn để tạo thành hoàn thuốc. Hướng dẫn sử dụng là mỗi lần uống 3g, sử dụng 2-3 lần trong ngày.
Ngưu hoàng trị viêm mũi họng và các chứng nhọt độc
Ngưu hoàng thanh tâm hoàn (Ngưu Hoàng 1g, Hoàng liên 20g, Chu sa 6g, Hoàng cầm 12g, Sơn chi 12g, Uất kim 8g) được chế thành viên nhỏ bằng hạt gạo. Mỗi lần uống 8-10 viên. Công dụng của sản phẩm này là thanh nhiệt, giải biểu, khai khiếu, và an thần.
An Cung Ngưu Hoàng Hoàn (Ngưu hoàng 10g, Sừng trâu 200g, Xạ hương 25g, Trân châu 50g; Chu sa, Hùng hoàng, Hoàng liên, Hoàng cầm, Chi tử, Uất kim, mỗi vị 100g; băng phiến 25g) được chế thành viên, mỗi viên chứa 3g mật ong. Sản phẩm này có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trấn kinh, và khai khiếu. Liệu trình điều trị kéo dài 5 ngày, mỗi ngày sử dụng 1 viên.
Ngưu hoàng (4,8g), Nhi trà (7,2g), Thần sa (3,2g), Trân châu (0,8g) được xay nhuyễn thành bột mịn, sau đó trộn với dầu Yên chỉ. Phương pháp sử dụng là sử dụng kim khêu đinh để tạo các điểm khêu trên cơ thể, sau đó rắc thuốc vào các điểm đã khêu (phương pháp Tứ Thánh Đơn - Ngoại Khoa Khải Huyền).
Trị mụn đầu đinh với bài thuốc có thành phần ngưu hoàng
Vạn Thị Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn là một loại thuốc được chế biến từ ngưu hoàng 0,3g, hoàng liên 5g, hoàng cầm 10g, chi tử 10g, và uất kim 10g, cùng với chu sa 3g. Các thành phần này được sử dụng để tạo thành viên thuốc hoàn, và được sử dụng bằng cách uống theo hướng dẫn của người bào chế.
Ngưu hoàng, xạ hương, linh dương giác, và chu sa được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn. Liều dùng hàng ngày là 1-2 viên, trong vòng 3-4 tuần là một liệu trình, sau đó nghỉ 1 tuần. Công dụng của thuốc bao gồm thanh tâm, hóa đàm, trấn kinh, và khứ phong.
Ngưu hoàng (5g), hùng hoàng (50g), cam thảo (50g), thạch cao (200g), đại hoàng (200g), hoàng cầm (150g), cát cánh (100g), và băng phiến (25g) được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Giải Độc Phiến. Liều dùng hàng ngày là 4-6 viên, và thuốc có tác dụng thanh nhiệt giải độc.
Ngưu hoàng, cúc hoa, chi tử, hoàng liên, hoàng cầm và các thành phần khác được kết hợp thành viên thuốc Ngưu Hoàng Thượng Thanh Hoàn. Viên thuốc được làm hoàn bằng việc thêm mật ong và mỗi ngày uống 6g. Thuốc có tác dụng thanh nhiệt, tả hỏa, táng phong và chỉ thống.
Ngưu hoàng hỗ trợ điều trị bệnh đau đầu, chóng mặt, ù tai,...
Ngưu hoàng (1,5g), cam thảo (5g), kim ngân hoa (30g), thất diệp nhất chi hoa (6g) được tán bột mịn để tạo thành viên thuốc Ngưu Hoàng Giải Độc Hoàn. Mỗi lần uống 3g, ngày uống 2-3 lần.
Từ những nghiên cứu và sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền cho đến sự quan tâm và tìm hiểu của y học hiện đại, Ngưu hoàng đã chứng tỏ khả năng tuyệt vời trong việc chữa trị nhiều bệnh lý và cung cấp nhiều dưỡng chất khác cho cơ thể. Hy vọng các thông tin được Medigo app chia sẻ qua bài viết trên đây đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này!
Chuyên ngành: Dược sĩ Đại Học
Tôi là Nguyễn Hoàng Nguyên Đan, hiện đang là dược sĩ nhập liệu, quản lý lưu kho sản phẩm và biên soạn nội dung THUỐC tại ứng dụng MEDIGO. Với kiến thức đã học tại Đại học Y Dược TPHCM và hơn 4 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực y dược, tôi mong muốn mang đến cho cộng đồng những kiến thức về thuốc và sức khỏe hữu ích nhất.