Xà Sàng Tử

• Tên tiếng Việt: Xà sàng, Giần sàng
• Tên khoa học: Cnidium monnieri (L.) Cuss.
• Họ: Apiaceae (Hoa tán)
• Công dụng: điều trị các bệnh phụ khoa, sát trùng, bổ thận, tráng dương

Cây xà sàng là một loại cỏ cao từ 0,4-1m. Thân có vạch dọc. Lá hai lần xẻ lông chim, chiều rộng của thùy 1-1,5mm. cuống lá dài 4-8cm.

Hoa mọc thành tán gồm nhiều hoa nhỏ li ti. Nụ hoa có màu xanh, khi nở bung thì hoa có màu trắng. Nhìn từ trên cao xuống, cụm hoa trông giống với cái giần hay dùng để sàng gạo. Do đó còn được gọi là cây giần sàng. Quả nhỏ, chia thành nhiều múi, vò màu nâu nhạt.

Phân bố: Cây xà sàng có khả năng sinh trưởng rất mạnh mẽ, đặc biệt là vào mùa xuân khi tiết trời ẩm mát. Ở nước ta, cây mọc hoang trong các vườn trồng cây nông nghiệp giống như cỏ dại. Loại cây này được tìm thấy nhiều ở miền Bắc, bắt đầu từ Nghệ An hay Hà Tĩnh trở ra
Thu hoạch: Xà sàng tử dược liệu chính là bộ phận quả của cây sàng tử, được thu hái làm dược liệu sử dụng phổ biến trong Đông y. Thời gian thu hoạch thường vào tháng 6 – 8 hàng năm bởi đây là thời điểm quả chín cho nhiều tinh dầu nhất.

Khi thu hái, người dùng có thể cắt cả cây về phơi khô dưới nắng trực tiếp rồi sau đó đập lấy phần quả rụng.

Chế biến: Nhặt bỏ hoàn toàn tạp chất, bụi bẩn rồi phơi xà sàng tử dưới nắng thêm 2 – 3 ngày. Ngoài ra, người dùng có thể sấy dược liệu dưới ngọn lửa nhỏ đến khi khô hoàn toàn.

Tinh dầu: với tỷ lệ 1,3% có mùi hắc đặc biệt. thành phần chủ yếu của tinh dầu là chất L pinen, camphen và bocnylisovalerianat.

Chất ostola tinh thể không màu có công thức C₁₅H₁₆O₃, độ chảy 82^o5-83^o5.

Chất dầu màu đen xanh có thành phần chủ yếu là 92,66% axit béo không no, 4,56% axit béo no và 0,38% chất không xà phòng hoá được, 3,27% glyxerin.

Theo y học cổ truyền

Tính vị : Vị cay đắng, tính bình, hơi có độc.

Công dụng: Cương dương, ích thận tử phong táo thấp.

Chủ trị: Chữa liệt dương, bộ phận sinh dục ẩm ngứa, phụ nữ lạnh tử cung, không có con, khí hư, xích bạch đới.

Theo y học hiện đại

- Đối với hệ tuần hoàn: Có tác dụng chống rối loạn nhịp tim và hạ huyết áp.

- Đối với hệ hô hấp: Có tác dụng cắt cơn hen (bình suyễn), trừ đờm, giãn phế quản.

- Tác dụng kháng khuẩn: Có tác dụng ức chế đối với tụ cầu khuẩn vàng (staphylococcus aureus) nhờn thuốc, trực khuẩn mủ xanh (bacillus pyocyaneus), một số loại nấm gây lở ngứa ngoài da (microsporum, epidermophyton, trichophyton), trùng roi, …

- Đối với hệ miễn dịch: Có tác dụng tăng cường chức năng miễn dịch, chống dị ứng.

- Đối với hệ thần kinh: Giảm đau, gây tê cục bộ, cải thiện chức năng não, tăng trí nhớ.

- Đối với hệ sinh dục: Xà sàng tử có tác dụng như testosteron. Cho chuột thí nghiệm uống nước sắc xà sàng, thấy có tác dụng làm tăng trọng lượng tử cung và buồng trứng.

Mỗi ngày 4 – 12g

1. Bài thuốc chữa tử cung lạnh ở phụ nữ

Chuẩn bị: Xà sàng tử, ba kích mỗi vị 12gr cùng huyền cập, bổ cốt chi, nhục quế mỗi vị 8gr.

Thực hiện: Đem các vị thuốc tán thành bột mịn rồi trộn đều hỗn hợp. Dùng 30gr dây tơ hồng đun lấy nước hòa tan cùng 24gr bột dược liệu. Mỗi ngày uống 1 thang, thực hiện đều đặn hàng ngày.

2. Bài thuốc điều trị viêm da, chàm

Bài thuốc 1

Chuẩn bị: Dùng 60gr xà sàng tử sắc kỹ lấy nước.

Thực hiện: Lấy gạc tẩm nước thuốc đắp vào vùng da cần điều trị trong vòng 30 phút.

Bài thuốc 2

Chuẩn bị: Xà sàng tử, cây kinh giới, bách chi, đẳng sâm mỗi vị 15gr.

Thực hiện: Sắc kỹ các dược liệu để lấy nước thoa lên vùng da bị tổn thương.

3. Bài thuốc điều trị tinh hoàn sưng đau

Chuẩn bị: Xà sàng tử, trứng gà

Thực hiện: Tán dược liệu thành bột mịn rồi trộn đều với lòng trắng trứng gà tạo thành hỗn hợp đặc sệt. Đắp thuốc vào vùng bị đau trong khoảng 15 – 20 phút, thực hiện đều đặn mỗi ngày 2 – 3 lần cho đến khi bệnh tình chấm dứt.

4. Bài thuốc ngâm rượu xà sàng tử bổ thận, tráng dương

Chuẩn bị: Xà sàng tử, cỏ xước rễ lớn, hạt mã đề, mạch môn, xương bồ, huyền cập, nhân sâm, địa hoàng mỗi vị thuốc 5gr, hạt cây dây tơ hồng, nhục dung, táo bì, kỷ tử, phục linh, nữ trinh tử, tỏa dương mỗi vị 15gr cùng với 30gr long nhãn, 3gr quốc lão, 2gr nhục quế, đại táo 120gr và 2 lít rượu trắng.

Thực hiện: Ngâm tất cả các dược liệu với 2 lít rượu trắng, bảo quản trong nơi khô ráo, thoáng mát. Ủ rượu trong khoảng 30 ngày là có thể sử dụng. Mỗi ngày chỉ nên dùng 20 – 30ml rượu chia thành 2 lần uống, kết hợp trong bữa ăn hoặc sau khi ăn no. Không chỉ có tác dụng bổ thận, tráng dương, bài thuốc này còn giúp điều trị yếu sinh lý, cải thiện chức năng thận, khó cương cứng,…

5. Bài thuốc điều trị viêm nhiễm âm đạo do trùng roi

Chuẩn bị: 30gr hạt xà sàng cùng 9gr nghiệt bì

Thực hiện: Nghiền dược liệu thành bột mịn rồi trộn với tá dược (glycerogelatin) vừa đủ, vo thành những viên nhỏ khoảng 2gr. Mỗi ngày lấy 1 viên rồi đặt vào trong âm đạo, nên sử dụng tốt nhất vào thời điểm trước khi đi ngủ.

6. Bài thuốc điều trị liệt dương

Chuẩn bị: Xà sàng tử, huyền cặp, dây tơ hồng với tỷ lệ bằng nhau và mật ong vừa đủ.

Thực hiện: Tán dược liệu thành bột mịn trộn đều cùng mật ong vừa đủ. Vo hỗn hợp dược liệu thành từng viên nhỏ, mỗi lần uống 5gr và mỗi ngày uống 3 lần.

7. Bài thuốc xà sàng tử chữa bệnh phụ khoa, lở ngứa âm đạo

Chuẩn bị: Lấy 1 nắm mỗi loại gồm cây xà sàng, bèo tai tượng, lá sen.

Thực hiện: Đun 2 lít nước đến khi sôi thì bỏ dược liệu vào tiếp tục đun thêm 10 phút. Dùng nước thuốc nóng để xông vùng kín, sau khi nước nguội thì dùng để rửa bên ngoài. Mỗi ngày thực hiện một lần cho đến khi bệnh tình khỏi hẳn. Khi dùng nước thuốc xông hơi cần chú ý nhiệt độ tránh gây bỏng, rát da.

8. Bài thuốc điều trị bệnh trĩ

Chuẩn bị: Xà sàng tử, cam thảo mỗi vị 40gr.

Thực hiện: Nghiền dược liệu thành bột mịn, bảo quản trong lọ kín để dùng dần. Mỗi lần dùng 3gr bột dược liệu hòa với nước ấm để uống, mỗi ngày uống từ 2 – 3 lần Để tăng thêm phần hiệu quả, người dùng có thể sử dụng nước xà sàng tử nấu rửa hậu môn hàng ngày.

9. Bài thuốc chữa chàm ở trẻ nhỏ có kèm viêm loét, mụn mủ

Chuẩn bị: Dùng bột hạt xà sàng tử trộn cùng với Vaseline vừa đủ tạo thành dạng cao mềm.

Thực hiện: Rửa sạch vùng da của bé rồi lấy thuốc bôi một lớp mỏng lên. Mỗi ngày thực hiện 2 – 3 lần cho đến khi vùng da lành trở lại.

10. Bài thuốc điều trị rụng tóc từng mảng

Chuẩn bị: 500gr xà sàng tử, dây ba mươi 250gr, nghiệt bì 100gr, 20gr thanh phàn cùng khoảng 3 – 4 lít cồn 70 độ.

Thực hiện: Ngâm chung các dược liệu với cồn trong khoảng từ 10 – 20 ngày. Sau đó lọc bỏ bã, chắt phần nước thuốc trộn với dầu vừng theo tỷ lệ 5:1 (mỗi 100ml thuốc cần 20ml dầu vừng). Thoa trực tiếp lên vùng da bị rụng tóc hàng ngày sẽ giúp kích thích mọc tóc.

Lưu ý xà sàng tử hơi độc. Vì vậy cần bào chế dược liệu đúng cách, sử dụng đúng mục đích, liều lượng và có sự giám sát thầy thuốc đông y trong suốt quá trình điều trị nhằm đảm bảo an toàn cho người dùng..

Bảo quản xà sàng tử ở nơi khô ráo. Tránh để dính nước hoặc để ở nơi có không khí ẩm khiến dược liệu bị ẩm và phát triển nấm mốc gây hại cho sức khỏe khi sử dụng.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Xà sàng tử. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn cũng như có cách sử dụng loại dược liệu này hợp lí và an toàn hơn cho sức khỏe của bạn.