Bạch mao căn: Dược liệu lợi tiểu, cầm máu quen thuộc trong dân gian

Tìm hiểu thông tin chung về bạch mao căn 

Cỏ tranh là dược liệu quen thuộc trong y học cổ truyền, còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như bạch mao căn, nhả cà, lạc cà (người Tày), gan (người Dao) và đia (người Kdong). Cây có tên khoa học Imperata cylindrica (L.) Raeusch., thuộc họ Lúa (Poaceae).

Theo kinh nghiệm dân gian, thân rễ cỏ tranh được sử dụng làm thuốc với các tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, đồng thời hỗ trợ điều trị ho gà. Bộ phận này thường được sắc uống, dùng đơn lẻ hoặc kết hợp với các dược liệu khác trong các bài thuốc thanh nhiệt và mát cơ thể.

Đặc điểm sinh học giúp nhận diện Bạch mao căn 

Cỏ tranh là cây thân thảo sống lâu năm, mọc thành bụi, cao trung bình từ 0,6–1,2 m. Cây có thân rễ phát triển rất mạnh, bò ngầm dưới đất, màu trắng ngà, phủ nhiều vảy mỏng và có lông cứng, giúp cây lan nhanh và thích nghi tốt với điều kiện khô hạn.

Lá mọc so le, dạng dải dẹt, dài và hẹp, đầu nhọn. Phiến lá thường nhẵn hoặc có lông mịn ở mặt dưới; mặt trên và mép lá ráp, mép sắc dễ gây xước da. Lá non có màu xanh nhạt, khi già chuyển xanh đậm.

Cụm hoa dạng chùy hẹp, thường co lại giống hình bắp, dài khoảng 5–20 cm, màu trắng bạc. Hoa nhỏ, có ánh tím nhạt, mang 2 nhị với chỉ nhị rất dài, bao phấn thon dài. Quả nhỏ, có lông tơ giúp phát tán nhờ gió.

Thời gian ra hoa và kết quả: Gần như quanh năm, tập trung nhiều vào mùa nắng.

Đặc điểm phân bố của bạch mao căn hay còn gọi là Cỏ tranh 

Bạch mao căn (Imperata cylindrica) là loài thực vật có vùng phân bố rất rộng trên toàn cầu, chủ yếu ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Cây có nguồn gốc và phát triển mạnh nhất tại châu Á, đặc biệt ở Đông Á, Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) và Nam Á, nơi vừa được khai thác làm dược liệu vừa mọc hoang phổ biến.

Ngoài ra, bạch mao căn còn phân bố rộng tại châu Phi, châu Đại Dương (đặc biệt là Australia) và châu Mỹ. Ở nhiều quốc gia ngoài châu Á, cây được xem là cỏ dại xâm lấn, gây ảnh hưởng đến nông nghiệp và hệ sinh thái, dù vẫn được sử dụng trong y học dân gian tại một số địa phương.

Về thành phần dinh dưỡng của Bạch mao căn 

Cỏ tranh non có giá trị dinh dưỡng nhất định, trong đó hàm lượng protein chiếm khoảng 6,56%, cùng với nhiều khoáng chất thiết yếu như canxi (0,39%), nitơ (1,05%) và phốt pho (0,22%). Ngoài ra, phần non của cây còn chứa khoảng 10,07% tinh bột, đồng thời cung cấp vitamin A và vitamin C, góp phần hỗ trợ chuyển hóa và tăng cường sức khỏe tổng thể.lượng carbohydrate và đường góp phần tạo vị dễ uống, đồng thời cho thấy tiềm năng của bạch mao căn như một nguồn nguyên liệu thực phẩm chức năng ít calo.

Thành phần hóa học trong Bạch mao căn (Cỏ tranh)

Về thành phần hóa học có hoạt tính, các hợp chất chính được phân lập chủ yếu từ thân rễ gồm:

• Saponin triterpenoid (đặc biệt là các triterpenoid pentacyclic), đây là nhóm hợp chất chiếm ưu thế và có liên quan đến nhiều tác dụng sinh học.
• Flavonoid, bao gồm chromone và các flavone đặc trưng như tricin, jaceidin…, một số hợp chất thể hiện hoạt tính chống oxy hóa và bảo vệ tế bào.
• Glycoside, tuy số lượng không nhiều nhưng có ý nghĩa sinh học, bao gồm các lignan glycoside đặc trưng.
• Hợp chất phenol và axit phenolic (axit caffeic, ferulic, vanillic…), cùng lignan và phenylpropanoid, liên quan đến hoạt tính chống oxy hóa, ảnh hưởng lên mạch máu và tiểu cầu.
• Coumarin, chủ yếu là coumarin đơn giản, trong đó một số hợp chất đã được ghi nhận có hoạt tính kháng khuẩn.
• Ngoài ra còn phát hiện sesquiterpenoid, axit béo (như axit palmitic), phytol và một số hợp chất khác có tác dụng sinh học đặc thù.

Tác dụng của Bạch mao căn trong y học cổ truyền phương Đông

Trong y học dân gian, bạch mao căn (rễ cây cỏ tranh) là dược liệu quen thuộc, được sử dụng phổ biến nhờ đặc tính vị ngọt, tính hàn và khả năng tác động vào ba kinh tâm, tỳ và vị. Theo các tài liệu cổ, bạch mao căn có tác dụng thanh nhiệt, trừ phục nhiệt, giúp làm mát cơ thể và giảm các triệu chứng do nội nhiệt gây ra như bứt rứt, phiền khát, sốt nóng kéo dài.

Bên cạnh đó, bạch mao căn còn được dân gian dùng với công dụng lợi tiểu và thông tiểu tiện, hỗ trợ cải thiện các tình trạng tiểu tiện khó, tiểu ra máu (niệu huyết). Nhờ tác dụng làm mát huyết và tiêu ứ huyết, dược liệu này thường được sử dụng trong các chứng chảy máu cam, thổ huyết, góp phần hỗ trợ cầm máu theo quan niệm Đông y. Ngoài ra, nước sắc rễ cỏ tranh còn được xem là bài thuốc giải độc, thanh nhiệt, giúp giảm cảm giác khát nước, nóng trong và hỗ trợ điều hòa cơ thể trong những trường hợp rối loạn do nhiệt.

>>> Có thể bạn quan tâm: Viên uống hỗ trợ tiểu khó, tiểu nhiều lần, tiểu rắt, tiểu đêm nhiều KORAS Vương Niệu hộp 3 vỉ x 10 viên 

Tác dụng dược lý của Bạch cỏ tranh 

Tác dụng cầm máu 

Bạch mao căn được ghi nhận có khả năng giúp cầm máu khá tốt. Các nghiên cứu cho thấy dược liệu này có thể hỗ trợ quá trình đông máu của cơ thể, giúp máu đông nhanh hơn khi bị chảy máu. Nhờ đó, bạch mao căn thường được nhắc đến trong các trường hợp chảy máu cam, tiểu ra máu hoặc xuất huyết nhẹ theo kinh nghiệm y học cổ truyền.

Hoạt tính chống viêm 

Chiết xuất từ bạch mao căn có tác dụng giảm sưng, giảm viêm và làm dịu các phản ứng viêm trong cơ thể. Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy dược liệu này có thể giúp hạn chế tình trạng viêm kéo dài, từ đó góp phần bảo vệ các mô và cơ quan, đặc biệt là thận, trong một số tình huống bệnh lý.

Hoạt tính chống oxy hóa 

Bạch mao căn có khả năng chống lại các gốc tự do là những yếu tố gây lão hóa và tổn thương tế bào. Nhờ đặc tính này, dược liệu giúp bảo vệ gan và não, giảm tác hại của stress oxy hóa và hỗ trợ duy trì sức khỏe tế bào. Hiệu quả chống oxy hóa của bạch mao căn được đánh giá là tương đối tốt trong các nghiên cứu thử nghiệm.

>>> Có thể bạn quan tâm: Viên uống chống oxy hóa tăng đề kháng ALL IN ONE VITALITY - SANTE+ hộp 60 viên

Hoạt tính chống khối u

Một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và trên động vật cho thấy bạch mao căn có thể làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Dược liệu này giúp hạn chế sự tăng sinh bất thường của tế bào và thúc đẩy quá trình tự chết của tế bào ung thư. Tuy nhiên, đây chỉ là kết quả nghiên cứu ban đầu, bạch mao căn không thay thế thuốc điều trị ung thư trong y học hiện đại.

Hoạt tính kháng khuẩn 

Các chiết xuất từ thân rễ và rễ bạch mao căn cho thấy khả năng ức chế nhiều chủng vi khuẩn Gram dương và Gram âm, tùy thuộc vào dung môi chiết xuất. Một số hợp chất coumarin và acid béo được ghi nhận có đóng góp vào hoạt tính kháng khuẩn này.

Tác dụng điều hòa miễn dịch 

Bạch mao căn giúp cơ thể tăng cường sức đề kháng tự nhiên Nghiên cứu cho thấy dược liệu này giúp các tế bào miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn, đặc biệt là đại thực bào là những tế bào có nhiệm vụ nuốt và tiêu hóa những mầm bệnh, tế bào chết và mảnh vụn. Đồng thời, bạch mao căn còn giúp điều hòa sự cân bằng của các tế bào miễn dịch quan trọng, góp phần tăng khả năng bảo vệ cơ thể trước bệnh tật. Ngoài ra, chiết xuất từ bạch mao căn còn kích thích cơ thể tạo ra một số chất truyền tin miễn dịch, giúp phản ứng miễn dịch diễn ra ổn định và hiệu quả hơn.

Một số lợi ích sinh học khác 

Bên cạnh những tác dụng chính, bạch mao căn còn được ghi nhận có thể giúp hạ huyết áp, hỗ trợ kiểm soát mỡ máu và đường huyết, đồng thời giúp cơ thể thích nghi tốt hơn trong điều kiện thiếu oxy. Những tác dụng này đã được quan sát trong các nghiên cứu trên động vật và cho thấy tiềm năng ứng dụng của bạch mao căn trong chăm sóc sức khỏe lâu dài.

1. Bài nước uống hỗ trợ lợi tiểu

Bài thuốc gồm râu ngô 40 g, xa tiền 25 g, rễ cỏ tranh 30 g và hoa cúc 5 g. Các vị thuốc được làm sạch, thái nhỏ rồi trộn đều. Mỗi ngày dùng khoảng 50 g dược liệu, hãm hoặc đun với 0,75 lít nước, uống rải rác trong ngày thay nước trà.

Với trẻ em từ 6 đến 14 tuổi, lượng dược liệu sử dụng giảm còn 25 g, pha với khoảng 350 ml nước, chia uống nhiều lần trong ngày.

2. Bài Như Thần Thang (theo Thánh Huệ Phương)

Bài thuốc này được dùng trong các chứng phổi nhiệt, ho hen, khó thở. Sinh bạch mao căn được sắc lấy nước, uống khi còn ấm, thường dùng sau bữa ăn để đạt hiệu quả tốt hơn.

3. Bài thuốc hỗ trợ điều trị tiểu ra máu

Bạch mao căn phối hợp với khương thán, thêm mật ong trắng vừa đủ. Các vị thuốc được sắc lấy nước uống, theo kinh nghiệm dân gian có tác dụng hỗ trợ cầm máu và thanh nhiệt.

V.Một số lưu ý khi sử dụng bạch mao căn 

• Bạch mao căn có tính hàn, vì vậy không nên dùng kéo dài cho người có cơ địa hàn, hay lạnh bụng, tiêu chảy, tay chân lạnh.
• Người tỳ vị hư yếu, ăn uống kém, dễ đầy bụng nên thận trọng khi sử dụng, đặc biệt là dùng liều cao hoặc dùng liên tục.
• Không nên dùng bạch mao căn trong trường hợp chảy máu do hư hàn, cơ thể suy nhược hoặc mất máu nhiều mà không có biểu hiện nhiệt.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú cần tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng để bảo đảm an toàn.
• Khi sử dụng để hỗ trợ cầm máu, cần phân biệt rõ nguyên nhân chảy máu; nếu tình trạng kéo dài hoặc nghiêm trọng, phải đi khám y tế, không tự ý điều trị.
• Không nên dùng bạch mao căn thay thế thuốc điều trị trong các bệnh lý mạn tính như bệnh thận, gan hoặc rối loạn đông máu.
• Dược liệu cần được làm sạch, phơi hoặc sấy khô đúng cách, tránh dùng nguyên liệu bị mốc, hư hỏng vì có thể gây hại cho sức khỏe.
• Người đang sử dụng thuốc tây y, đặc biệt là thuốc chống đông máu hoặc thuốc lợi tiểu, nên hỏi ý kiến chuyên môn trước khi dùng để tránh tương tác không mong muốn.

Với các tác dụng nổi bật như thanh nhiệt, lợi tiểu, cầm máu và hỗ trợ bảo vệ cơ thể, bạch mao căn cho thấy tiềm năng ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe khi được sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, để bảo đảm an toàn và hiệu quả, người dùng nên cân nhắc thể trạng cá nhân và tham khảo ý kiến chuyên môn khi cần thiết.