Cỏ roi ngựa: Đặc điểm, tác dụng và bài thuốc trị bệnh

• Tên tiếng Việt: Cỏ roi ngựa, Mã tiên thảo, Rgồ mí (KHo), Nhả tháng én (Tày).
• Tên khoa học: Verbena officinalis L.
• Họ: Verbenaceae (Cỏ roi ngựa).
• Công dụng: Chữa ứ huyết, lỵ, điều kinh, sốt rét, lở ngứa; tẩy giun chỉ, sán; chữa cảm lạnh, viêm họng, ho gà, viêm dạ dày, viêm ruột, viêm gan, viêm da, viêm thận phù thũng, viêm đường tiết niệu (cả cây).

Cây thảo sống dai, mọc thành bụi cao 30-70cm. Thân vuông.

Lá mọc đối, dài 2-8cm, rộng 1-4cm, chia thùy hình lông chim, có răng, cuống lá rất ngắn hoặc không có. Hoa mọc thành chùy ở ngọn, gồm nhiều bông hình sợi, lá bắc có mũi nhọn; hoa nhỏ không cuống, màu lam; đài 5 răng, có lông; tràng có ống hình trụ, uốn cong, có lông ở họng, có 5 thùy nhỏ trải ra; nhị 4, bầu 4 ô. Quả nang có 4 nhân. Hạt không có nội nhũ.

Ra hoa từ mùa xuân tới mùa thu.

Cỏ roi ngựa thường phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tại Việt Nam, Cỏ roi ngựa thường mọc ở ven đường, ở gần bản làng hoặc các khu rừng từ Lạng Sơn, Bắc Ninh, Thái Bình, Lâm Đồng.

Cỏ roi ngựa thu hái vào mùa thu khi cây đã ra hoa và một số cây đã bắt đầu kết quả.

Thu hái mang về rửa sạch đất cát, có thể dùng tươi hoặc phơi, sấy khô bảo quản dùng dần.

Toàn thân cây Cỏ roi ngựa được ứng dụng để làm dược liệu.

Toàn cây có chứa tridoid và tridoid glycosid, chất nhầy, tanin, β-caroten và adenosin. Lá chứa tinh dầu.

Theo y học cổ truyền

Cỏ Roi ngựa có vị đắng, tính hơi mát, quy vào hai kinh tỳ: Kiện tỳ ích khí, có tác dụng thông kinh hoạt huyết, tẩy ứ huyết, thông kinh lạc, thanh nhiệt, lợi tiểu, sát trùng, giải độc.

Cây được dùng chữa chảy máu tử cung, sốt rét kinh niên, đầy bụng, sưng vú, mụn cơm, kinh nguyệt không đều, đái dắt, ỉa ra máu, ho ra máu, chảy máu cam, phù thũng.

Theo y học hiện đại

Cỏ Roi ngựa có hoạt tính chống viêm kết mạc mắt thỏ và cũng có tác dụng giảm đau.

Chất glycoside verbenaside trong dược liệu không độc, có tác dụng đối giao cảm.

Chất glycosid verbenamin trong dược liệu có tác dụng tiết sữa và tăng tiết sữa cho gia súc đang cho con bú.

Acetoside có tác dụng ức chế tác dụng chống run của levodopa, đồng thời có tác dụng hạ huyết áp và giảm đau.

Toàn bộ cỏ Roi ngựa thể hiện hoạt tính kháng khuẩn và kháng vi rút chống lại cytomegalovirus ở chuột. Hiệu quả của các bài thuốc nam trong điều trị và ngăn ngừa sự hình thành sỏi thận có thể là do tác dụng kháng khuẩn hoặc có thể liên quan đến sự hiện diện của saponin.

Liều dùng: 6 - 12g cỏ khô mỗi ngày.

Cây tươi có thể tán nhuyễn, sắc uống, phần bã dùng chữa mụn nhọt, sưng vú. Nó cũng có thể được sử dụng để sắc trong nước để điều trị ngứa bộ phận sinh dục.

1. Chữa phát sốt, cảm cúm

Sử dụng 50 g Mã tiên thảo, Thanh ca, Khương hoạt, mỗi vị 25 g, sắc ngập nước đến khi còn 2 bát con thì chia thành 2 lần dùng uống trong ngày. Ngoài ra, có thể mang các vị thuốc thái nhỏ, hãm nước sôi dùng uống như trà.

Nếu người bệnh sốt, cảm kèm theo đau rát cổ họng có thể gia thêm 15 g Cát cánh, sắc uống để tăng hiệu quả.

2. Chữa viêm họng, đau họng, họng sưng đau rát

Sử dụng cành và lá Cỏ roi ngựa, giã lấy nước, vắt phần nước cốt, bỏ bã, cho thêm một lượng sữa tươi vừa đủ, khuấy đều. Dùng ngậm và nuốt từng ngụm nhỏ để cải thiện tình trạng viêm họng.

3. Điều trị sốt rét

Sử dụng 30 – 60 g Cỏ roi ngựa khô, sắc thành nước, dùng uống trong ngày. Trước và sau khi lên cơn sốt rét 1 – 2 giờ thì uống thuốc 1 lần để đạt hiệu quả tốt nhất.

4. Điều trị tình trạng cổ trướng do ăn phải cá độc

Sử dụng một nắm to Cỏ roi ngựa, sắc lấy nước dùng uống nhiều lần trong ngày.

5. Trị bệnh bạch hầu

Sử dụng 30 – 50 g Mã tiên thảo khô, sắc lấy khoảng 300 ml nước thuốc.

Người lớn mỗi lần uống 150 ml, ngày uống 2 lần. Trẻ em 8 – 14 tuổi mỗi lần uống 100 ml, ngày 2 lần. Trẻ nhỏ dưới 8 tuổi mỗi lần uống 50 ml, ngày uống 2 lần. Uống thuốc liên tục trong 3 – 5 ngày để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.

6. Chữa chứng hoàng đản (vàng da)

Sử dụng 50 g Mã tiên thảo tươi hoặc khô, sắc lấy phần nước, bỏ bã, gia thêm đường, khuấy đều, chia thành 3 phần bằng nhau, dùng uống trong ngày.

Nếu vùng gan đau, sưng hoặc trướng to thì có thể cho thêm 15 g Sơn tra vào sắc cùng.

7. Phòng ngừa gan nhiễm mỡ

Sử dụng 25 g Mã tiên thảo, 5 g Cam thảo, sắc cùng với 150 ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn 40 ml thì chia thành 3 lần dùng uống trong ngày. Nên uống thuốc trước bữa ăn chính và liên tục trong 4 ngày để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất.

8. Chữa bệnh trĩ nội

Sử dụng Mã tiên thảo, Rau dền gai, mỗi vị 20 g sắc lấy nước uống thay trà trong ngày. Uống liên tục trong nhiều ngày để làm tan búi trĩ.

9. Chữa đái ra máu kèm dưỡng chấp, bí tiểu

Sử dụng 60 g Cỏ roi ngựa, sắc thành nước, dùng uống 2 lần trong ngày.

10. Trị bệnh cổ trướng

Sử dụng Cỏ roi ngựa giã nát, nấu với nước dùng uống khi còn nóng.

11.  Điều trị viêm khoang miệng

Sử dụng 30 g Cỏ roi ngựa tươi sắc lấy nước, dùng uống thay nước trà trong ngày, liên tục trong 5 ngày.

12. Chữa kinh nguyệt không đều

Sử dụng Cỏ roi ngựa tươi 40 g, Ngải cứu 25 g, Ích mẫu 200 g, Cỏ tháp bút 10 g, sắc thành nước, dùng uống 2 lần trong ngày. Uống trước khi hành kinh 10 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

13.  Chữa đau bụng kinh

Sử dụng Mã tiên thảo 30 g, Huyền sâm, Bạch thược, Sinh địa hoàng, Địa cốt bì, Xuyên luyện tử, Trinh nữ tử, mỗi vị 15 g, Cỏ nhọ nồi 12 g, Uất kim 5 g, Mẫu đơn bì 12 g.

Trong trường hợp tình trạng đau nhẹ, có thể dùng 30 g Mã tiên thảo uống với 30 g Ích mẫu. Sắc uống 3 thang thuốc trong những ngày trước khi kỳ kinh nguyệt để thấy hiệu quả điều trị.

Phụ nữ có thai phải thận trọng khi sử dụng.

Người huyết nhiệt, nóng sốt, tỳ vị hư yếu không nên dùng.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Cỏ roi ngựa. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.