Mạch Nha

Thông tin chung

• Tên tiếng Việt: Mạch nha, Đại mạch, Cốc nha
• Tên khoa học: Hordeum sativum Jess. var. vulgare Hack
• Họ:  họ Lúa (Poaceae).
• Công dụng: Đau bụng, lỵ, khó tiêu, lợi sữa

Mô tả cây Mạch nha

Đây là một loại cây thảo sống hàng năm, có rễ dạng sợi, thân to, mọc thẳng đứng với chiều cao khoảng 50 - 100cm. Lá mạch nha thẳng, hơi khô ráp và có lưỡi bẹ ngắn. Hoa mạch nha mọc thành cụm, bông có góc cạnh với rất nhiều bông nhỏ. Tất cả đều sinh sản và xếp thành 4 dãy. Các mày dạng dải nhỏ với kích thước gần bằng nhau, hơi hẹp và thon thành râu. Các râu mạch nha mọc thẳng đứng với chiều dài khoảng từ 10 - 20cm. Quả của mạch nha thon, hình trái xoan và có rãnh dọc.

Phần hạt lúa mạch mì có hình thoi, đường kính khoảng 3 - 4mm và dài 8 - 12mm. Vỏ bên ngoài hạt có màu vàng nhạt, trên lưng hạt có râu dài đã gãy rụng và các mày bao quanh với 5 đường gân. Phía bụng trước của hạt được bao trong mày hoa. Nếu dùng tay bóc bỏ vỏ ngoài sẽ thấy mặt bụng của hạt có một rãnh dọc. Phần dưới có rễ con nhỏ cong queo và mầm non hình mũi mác, dài khoảng 0,5cm. Mạch nha dược liệu có chất cứng, khi bẻ gãy có tinh bột màu trắng vị ngọt, không mùi.

Phân bố, thu hoạch và chế biến

Phân bố: Mạch nha phân bố tự nhiên và được trồng rộng rãi ở Trung Quốc, Liên Xô cũ, cũng như Tây Âu và Bắc Mỹ.

Ở Việt Nam ta vì chưa có lúa mạch, vẫn dùng hạt thóc tẻ (thóc chiêm hay thóc mùa đều được) Oryza sativa L. var. utilissima cùng họ để ngâm cho nảy mầm rồi phơi khô, gọi là cốc nha.

Thu hoạch: Việc thu hái thường được thực hiện vào tháng 4 và tháng 5 hàng năm.

Chế biến: Lúa mạch ngâm trong nước 1 ngày sau đó đặt vào rổ.

Vẩy nước lên lúa mạch hằng ngày cho tới khi lên mầm. 

Bộ phận sử dụng của Mạch nha

Hạt nảy mầm rồi phơi khô.

Thành phần hóa học

Mạch nha chứa tinh bột, chất béo, protid, men chuyển hóa đường, maltose, saccharose glucose, sinh tố B, lexitin, các men amylase, maltase.

Tác dụng của Mạch nha

Theo y học cổ truyền

Tính vị: Vị ngọt và tính ôn.

Quy kinh: Tỳ, vị và can.

Công dụng: Chữa khó tiêu và điều hoà vị tăng khí tự do của gan và giải ứ trệ.

Theo y học hiện đại

Thành phần enzyme amylase và vitamin B có trong mạch nha giúp hỗ trợ tiêu hóa nên có thể dùng điều trị ăn uống khó tiêu. Tuy nhiên khi chế biến thuốc quá nóng sẽ khiến cho hoạt lực của amylase giảm xuống.

Tác động hạ đường huyết

Điều trị viêm ruột, kiết lỵ, đau bụng đi ngoài ở trẻ nhỏ

Lợi sữa.

Liều lượng và cách dùng Mạch nha

Mạch nha hay mầm thóc do chứa các chất men, các chất có thể hấp thụ được ngay cho nên giúp sự tiêu hóa các thức ăn chứa tinh bột và có tác dụng bồi bổ tốt cho người ăn uống kém tiêu, không muốn ăn.

Do các vitamin B,C cho nên còn dùng chữa các bệnh phù do thiếu vitamin. Ngày dùng 12-13g dưới hình thức nước pha hay cao mạch nha. Muốn chế cao mạch nha cần tán bột mạch nha, chiết suất bằng nước ở 60oC và cô đặc ở nhiệt độ thấp dưới 60oC.

Bài thuốc chữa bệnh từ Mạch nha

Trị viêm gan cấp – mạn tính

Dùng rễ non Mạch nha lên mầm ở nhiệt độ thấp sấy khô tán bột chế thành sirô, mỗi lần uống 10ml, ngày 3 lần, uống sau bữa ăn.

Ngoài ra cho uống thêm men hoặc Vitamin B viên, 30 ngày là một liệu trình.

Uống liên tục sau khi chức năng gan phục hồi, uống tiếp 1 liệu trình nữa.

Trị nhiễm nấm

Dùng cồn Mạch nha (Mạch nha sống 40g, cho vào cồn 75% – 100ml ngâm 1 tuần. Trị 80 ca, mỗi ngày bôi 2 lần sáng và tối, thường 4 tuần là được, có kết quả 86,2%.

Trị chứng sữa quá nhiều

Mạch nha sao 60 – 120g sắc nước uống, ngày 1 thang, uống liền 2 – 3 ngày có kết quả tốt cho người sữa nhiều căng tức vú đau hoặc muốn thôi cho con bú. Sao Mạch nha 120g tán bột, mỗi lần uống 15g, ngày 4 lần với nước sôi nóng. Trị sữa quá nhiều làm vú căng tức đau.

Trị rối loạn tiêu hóa, bụng đầy, chán ăn do tỳ vị hư hàn

Sao Mạch nha, Sinh Sơn tra đều 10g sắc uống. Bổ tỳ thang: Mạch nha 10g, Đảng sâm, Bạch linh, Bạch truật đều 10g, Thảo quả 6g, Cam thảo 3g, Can khương 3g, Hậu phác 6g, Trần bì 5g, sắc uống. Trị chứng rối loạn tiêu hóa do tỳ vị hư hàn.

Khó tiêu biểu hiện như chán ăn và chướng bụng và thượng vị

Dùng mạch nha phối hợp với sơn tra, thần khúc và kê nội cân.

Tắc sữa hoặc tức vú kèm đau

Dịch sắc của mạch nha nửa sống và nửa rán dùng 2 lần/ngày, 30-60g/lần.

Lưu ý khi sử dụng Mạch nha

Lưu ý phụ nữ đang cho con bú không được sử dụng mạch nha dược liệu

Bảo quản Mạch nha

Cần bảo quản dược liệu khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Mạch nha. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này và có cách sử dụng hợp lý và an toàn nhất.