Bàn Long Sâm Là Gì? Công Dụng & 2 Bài Thuốc Hay Từ Loài Lan Chữa Bệnh

Bàn Long Sâm là tên gọi phổ biến tại Việt Nam cho loài thực vật có tên khoa học là Spiranthes sinensis (Pers.) Ames. Đây là một loài lan đất (terrestrial orchid), thuộc họ Lan (Orchidaceae). Tên gọi "Bàn Long" (con rồng cuộn mình) bắt nguồn từ đặc điểm nổi bật nhất của nó: cụm hoa mọc xoắn ốc quanh trục, trông giống như hình ảnh một con rồng đang quấn quanh cột. Chữ "Sâm" trong tên gọi cho thấy nó được công nhận có giá trị làm thuốc trong dân gian.

Để nhận biết chính xác loài lan đặc biệt này, bạn có thể dựa vào những đặc điểm hình thái sau:

• Thân và chiều cao: Cây thân thảo, mọc thẳng đứng, chiều cao trung bình từ 15cm đến 50cm.
• Lá: Cây thường có từ 2 đến 4 lá, tập trung ở phần gốc. Lá có hình mũi mác ngược hoặc thuôn dài, dài khoảng 10-20cm và rộng 4-10mm.
• Đặc điểm của hoa: Hoa của Bàn Long Sâm tạo nên thương hiệu của nó. Hoa nhỏ, màu hồng phấn hoặc trắng hồng, mọc thành cụm dài xoắn ốc đều đặn quanh một trục thân (phát hoa). Hoa thường nở vào mùa xuân - hè. Mỗi bông hoa có cánh môi với mép răn reo, tạo vẻ đẹp tinh tế.
• Rễ củ: Rễ phình thành củ nhỏ, đây là bộ phận thường được nhắc đến trong các bài thuốc.

• Trên thế giới: Cây được tìm thấy ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Nepal, các nước Đông Nam Á, Nga (vùng Viễn Đông) và cả Australia.
• Tại Việt Nam: Loài lan này mọc rải rác ở hầu khắp các vùng miền, từ các tỉnh miền núi phía Bắc (như Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng) cho đến các cao nguyên như Lâm Đồng. Chúng ưa sống ở nơi ẩm ướt, nhiều mùn, như bờ ruộng, thung lũng, ven suối trong rừng, hoặc các đồng cỏ ẩm ở độ cao trung bình.
• Tình trạng bảo tồn đáng báo động: Mặc dù phân bố rộng, nhưng Bàn Long Sâm là một loài lan tự nhiên, sinh trưởng chậm và rất nhạy cảm với sự thay đổi môi trường. Tình trạng khai thác quá mức để làm cảnh hoặc làm thuốc, cùng với sự thu hẹp sinh cảnh, đang đẩy loài này trở nên khan hiếm. Việc bảo vệ và nhân giống bền vững là vô cùng cần thiết.

Trong y học cổ truyền

Theo một số tài liệu và kinh nghiệm truyền lại, đặc biệt từ y học cổ truyền Trung Quốc, (toàn cây hoặc củ) có vị ngọt, tính bình hoặc hơi ấm.

• Bổ thận, cường dương: Đây là công dụng được nhắc đến nhiều nhất. Cây được dùng trong các bài thuốc hỗ trợ sinh lý, cho các trường hợp được cho là do thận hư, đau lưng mỏi gối.
• Ích khí, dưỡng âm: Được sử dụng để hỗ trợ bồi bổ cơ thể, giảm mệt mỏi.

Thanh nhiệt, giải độc: Một số nơi dùng để hỗ trợ thanh nhiệt, đặc biệt là thanh nhiệt ở phế.

Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào, bạn cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc Đông y hoặc bác sĩ có chuyên môn để được chẩn đoán chính xác và tư vấn phù hợp với thể trạng cá nhân.

Bài thuốc 1: Giúp ổn định đường huyết 

Cần chuẩn bị một số nguyên liệu như sau:

• Cây Bàn Long Sâm: 30 gram
• Ngân Hạnh: 30 gram
• Thêm 1 cái tụy tạng lợn

Cách thực hiện: Các nguyên liệu trên được đem sắc (nấu) với một lượng nước vừa đủ để lấy nước uống trong ngày.

Bài thuốc 2: Bồi bổ cơ thể sau khi ốm dậy

Thành phần:

• Cây Bàn Long Sâm: 30 gram
• Hồng Đậu Can: 15 gram
• Thịt lợn nạc: 250 gram (có thể thay thế bằng 1 con gà)

Cách thực hiện: Dùng rễ củ Bàn Long Sâm 30g, rễ cây Hồng Đậu Can 15g, cùng với 250g thịt lợn nạc hoặc thịt gà. Tất cả rửa sạch, thịt thái miếng vừa ăn. Cho dược liệu vào nồi, đổ nước ngập và đun sôi trước, sau đó cho thịt vào hầm nhỏ lửa đến khi chín. Dùng làm canh ăn trong bữa cơm (chỉ ăn thịt và uống nước canh, bỏ bã thuốc). Nên dùng cách 3 ngày một lần. Một liệu trình có thể kéo dài 20 ngày.

• Tham vấn chuyên gia: Điều quan trọng nhất là không tự ý sử dụng. Hãy đến gặp thầy thuốc Đông y có uy tín để được bắt mạch, chẩn đoán thể trạng và kê đơn phù hợp, nhất là với các bệnh lý phức tạp.
• Đảm bảo nguồn gốc: Chỉ sử dụng dược liệu có nguồn gốc rõ ràng, đã được nhận dạng chính xác là Spiranthes sinensis để tránh nhầm lẫn với cây khác có thể gây hại.

Bàn Long Sâm và Lan Cuốn Chiếu có phải là một không?

Đúng vậy. Bàn Long Sâm và Lan Cuốn Chiếu là hai tên gọi khác nhau của cùng một loài cây, có tên khoa học là Spiranthes sinensis. Tên gọi "Lan Cuốn Chiếu" mô tả hình dáng hoa xoắn ốc đặc trưng của nó.

Sử dụng Bàn Long Sâm lâu dài có an toàn không?

Hiện chưa có đủ nghiên cứu khoa học để khẳng định tính an toàn khi sử dụng trong thời gian dài. Giống như hầu hết các dược liệu cổ truyền khác, việc sử dụng nên có sự hướng dẫn, thường theo từng đợt (liệu trình) và được điều chỉnh dựa trên phản ứng của cơ thể. Không nên tự ý dùng kéo dài.