Bồ kết - Vị thuốc dân gian đa công dụng từ thiên nhiên

Tên khoa học: Gleditsia australis Hemsl

Họ Vang (Caesalpiniaceae hoặc phân họ Caesalpinioideae).

Trong y học dân gian Việt Nam, bồ kết còn được gọi bằng nhiều tên khác như tạo giác, chùm kết hay trư nha tạo giác.

Vị thuốc này từ lâu đã được sử dụng trong Đông y với tính vị cay, mặn, tính hơi ôn.

Bộ phận dùng bao gồm quả chín khô (tạo giác), hạt (tạo giác tử) và gai (tạo thích) của cây bồ kết.

Như vậy, bồ kết tuy giản dị nhưng lại là một dược liệu phong phú, được khai thác toàn bộ các phần của cây và ứng dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau.

>>> Xem thêm Loại bỏ dầu nhờn, ngăn nấm, gàu, phục hồi hư tổn, giảm gãy rụng dầu gội bồ kết La Beauty FREESHIP tại Medigo

1. Hình thái thực vật

Cây bồ kết là cây gỗ cao trung bình 6-8 m (có thể đạt 10 m), thân thẳng, phân nhánh nhiều và thường có gai lớn, cứng.

Lá kép lông chim, mỗi lá gồm nhiều chét nhỏ, cuống lá có rãnh dọc.

Hoa nhỏ, mọc thành chùm, màu trắng hoặc xanh nhạt.

Quả có dạng đậu, hơi cong hoặc thẳng, dài khoảng 10-20 cm, chứa 10-12 hạt màu vàng nâu nhạt.

2. Bộ phận dùng 

Quả bồ kết thường được thu hái khi chín vào tháng 10-11, phơi hoặc sấy khô cho đến khi vỏ quả chuyển màu đen bóng.

Hạt được lấy từ quả già đã khô.

Gai bồ kết có thể thu hái quanh năm, tốt nhất từ tháng 9 đến tháng 3 năm sau, rồi phơi hoặc sấy khô để dùng dần.

>>> Tham khảo thêm Dầu gội Thorakao bồ kết chính hãng tại Medigo

3. Thành phần hóa học

Trong quả bồ kết chứa nhiều saponin tự nhiên (chiếm khoảng 10%), điển hình như saponin australozit và gleditsia-saponin B–G. Ngoài ra còn có flavonoid như homoorientin, vitestin và orientin.

Gai bồ kết chứa saponin triterpenoid, stigmasterol, sitosterol, phenol và flavonoid – các hợp chất có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm và chống viêm mạnh.

Nhờ những thành phần hoạt chất đa dạng, bồ kết không chỉ có giá trị dược lý cao mà còn được ứng dụng rộng rãi trong chăm sóc và chữa bệnh.

Cây bồ kết phân bố chủ yếu tại khu vực châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam.

Ở nước ta, cây mọc hoang và được trồng nhiều tại các tỉnh phía Bắc như Hạ Long, Bắc Giang, Hòa Bình, Hải Phòng - đặc biệt là ở đảo Cát Bà, nơi mỗi năm thu được hàng chục tấn quả.

Ngoài ra, bồ kết còn được tìm thấy ở miền Trung và miền Nam như Nghệ An, Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh.

Cây ưa sáng, thích hợp với loại đất sâu, tơi xốp và ẩm, thường mọc ở độ cao dưới 700m.

Nhờ khả năng sinh trưởng tốt và thích nghi cao, bồ kết được phân bố khá rộng rãi, góp phần tạo nguồn dược liệu phong phú trong nước.

1. Theo y học cổ truyền

Trong Đông y, bồ kết có vị cay mặn, tính hơi ôn, có thể hơi độc nhẹ.

Quả bồ kết có tác dụng thông khiếu, tiêu đờm, sát trùng, giúp hắt hơi để thông mũi.

Hạt bồ kết được dùng để thông đại tiểu tiện, hỗ trợ trị bí kết và mụn nhọt.

Gai bồ kết có công dụng tiêu viêm, giải độc và hỗ trợ thông sữa ở phụ nữ sau sinh.

2. Theo nghiên cứu hiện đại

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng quả và gai bồ kết chứa các hoạt chất có khả năng kháng khuẩn, chống viêm và ức chế vi nấm mạnh.

Đặc biệt, chiết xuất từ quả bồ kết còn có tác dụng kích thích nang tóc, giảm rụng tóc và giúp tóc trở nên mềm mượt, chắc khỏe hơn nhờ khả năng cân bằng tuyến bã nhờn.

>>> Tìm hiểu thêm Loại bỏ dầu nhờn, ngăn nấm, gàu, phục hồi hư tổn, giảm gãy rụng dầu gội bồ kết La Beauty FREESHIP tại Medigo

3. Ứng dụng thực tế

Chăm sóc tóc và da đầu: Nước sắc từ quả hoặc gai bồ kết dùng để gội đầu giúp làm sạch da đầu, giảm gàu và kích thích mọc tóc.

Hỗ trợ điều trị viêm xoang, viêm họng: Đốt quả bồ kết để xông mũi hoặc dùng nước sắc bồ kết để súc miệng giúp làm thông đường hô hấp, giảm nghẹt mũi và viêm amidan.

Giúp thông đại tiện: Hạt hoặc quả bồ kết được dùng theo dân gian để hỗ trợ chữa táo bón, đặc biệt cho người sau phẫu thuật hoặc bị bí trung tiện.

Điều trị các bệnh da liễu: Gai hoặc quả bồ kết dùng ngoài giúp tiêu sưng, giảm mụn nhọt, hỗ trợ điều trị sưng vú, tắc tia sữa.

4. Lưu ý khi sử dụng

Dù có nhiều tác dụng tốt, bồ kết vẫn có thể gây độc nếu sử dụng sai cách - đặc biệt khi dùng sống hoặc quá liều. Triệu chứng ngộ độc gồm nóng rát cổ họng, buồn nôn, tiêu chảy và mệt mỏi.

Phụ nữ mang thai, người có bệnh dạ dày hoặc cơ thể yếu nên thận trọng khi dùng vì có thể gây kích ứng hoặc làm nặng thêm tình trạng bệnh.

Từ một loại cây mọc hoang, bồ kết đã trở thành dược liệu quý trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, người dùng cần hiểu rõ cách chế biến và sử dụng hợp lý - bởi chỉ khi dùng đúng, bồ kết mới thật sự phát huy trọn vẹn giá trị của nó.