Bông ổi: Công dụng, liều dùng và cách sử dụng trong chăm sóc sức khỏe

Cây bông ổi (tên khoa học Lantana camara) còn được gọi là cây ngũ sắc, thơm ổi, cây trâm ổi, hoa tứ quý là loài cây bụi quen thuộc ở các vùng nhiệt đới, nổi bật với những chùm hoa nhiều màu rực rỡ như vàng, cam, hồng, đỏ và tím. 

Cây bông ổi là loài thực vật bụi, thân gỗ nhỏ, cao khoảng 1–2m, có mùi hăng đặc trưng khi vò lá. Lá mọc đối, hình bầu dục, mép có răng cưa và bề mặt hơi nhám. Hoa bông ổi mọc thành cụm cầu, màu sắc thay đổi từ vàng, cam, đỏ đến hồng và tím, tạo nên vẻ rực rỡ nổi bật. Quả dạng mọng, khi non màu xanh, chín chuyển sang đen tím. Tuy đẹp và dễ trồng, nhưng một số bộ phận của cây có thể gây độc nhẹ nếu ăn phải, đặc biệt đối với trẻ nhỏ và vật nuôi.

Cây bông ổi có khả năng sinh trưởng mạnh, chịu hạn tốt và mọc hoang nhiều nơi. Ở Việt Nam, loài cây này phân bố rộng khắp từ Bắc đến Nam, đặc biệt ở vùng đồi núi, ven đường, bãi đất trống hoặc các khu sinh thái tự nhiên. Trên thế giới, cây bông ổi phổ biến tại các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới như Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, Úc và nhiều nước châu Mỹ. Nhờ sức sống khỏe, bông ổi được xem là cây cảnh nhưng cũng được xếp vào nhóm thực vật dễ xâm lấn ở một số quốc gia.

Cây bông ổi chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng, đóng vai trò trong dược tính cũng như đặc tính độc của cây. Các bộ phận như lá, hoa, thân và rễ đều có thành phần khác nhau. 

Lá là bộ phận chứa nhiều hoạt chất nhất. Trong lá có hàm lượng tinh dầu cao gồm linalool, caryophyllene, geraniol, α-pinene và β-pinene. Ngoài ra, lá còn chứa flavonoid như quercetin và kaempferol giúp chống oxy hóa mạnh. 

Hoa chứa tinh dầu thơm với các hợp chất monoterpen và sesquiterpene như linalool, limonene và geraniol. Sắc tố carotenoid trong hoa tạo nên màu thay đổi theo tuổi hoa (vàng, cam, đỏ, tím).

Rễ tập trung các hợp chất alkaloid và một số tinh dầu nhưng với hàm lượng thấp. Rễ cũng chứa triterpenoid và tanin, vốn được nghiên cứu trong dược lý ở một số nước nhưng không phổ biến trong y học dân gian tại Việt Nam. 

>>> Tìm hiểu thêm Cây ngũ sắc là gì? Tác dụng và vị thuốc từ hoa ngũ sắc

Trong y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, bông ổi (hoa và lá của cây ổi) được sử dụng vì có nhiều tác dụng dược lý:

• Thanh nhiệt, giải độc: Dùng bông ổi để nấu nước uống giúp hạ nhiệt, giải độc cơ thể.
• Cầm máu: Lá và bông ổi có tác dụng cầm máu, thường được dùng trong các bài thuốc chữa chảy máu cam, tiêu chảy ra máu.
• Chữa tiêu chảy, kiết lỵ: Hoa và lá ổi có tính kháng khuẩn, làm giảm tiêu chảy và hỗ trợ đường ruột.
• Chống viêm: Có tác dụng giảm sưng, viêm họng, viêm miệng.

Trong y học hiện đại

• Chống vi khuẩn và kháng viêm: Bông ổi chứa tannin có tác dụng ức chế vi khuẩn đường ruột, giảm viêm họng, viêm miệng.
• Hỗ trợ tiêu hóa: flavonoid trong bông ổi giúp giảm co thắt ruột, hỗ trợ điều trị tiêu chảy.
• Chống oxy hóa: hoa Bông ổi có tác dụng giảm viêm họng
• Hợp chất phenolic và vitamin c giúp bảo vệ tế bào khỏi gốc tự do, làm chậm lão hóa.
• Ổn định đường huyết: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy bông ổi có thể giúp điều hòa đường huyết nhờ tác dụng giảm hấp thu glucose.

Bông ổi thường được dùng dưới nhiều dạng khác nhau, phổ biến nhất là nấu nước uống hoặc pha trà. Liều dùng thông thường đối với bông ổi tươi là 5-10 bông/ngày, bông ổi khô 3-7 g/ngày, lá ổi non 10-20g/ngày, còn quả ổi khoảng 10-30 g/ngày. Cách dùng phổ biến là rửa sạch bông hoặc lá ổi, đun sôi với nước trong 10-15 phút rồi lọc lấy nước uống 1-2 lần mỗi ngày.

Hoặc hãm bông ổi khô với nước sôi 5-10 phút để uống như trà. Ngoài ra, bông hoặc lá ổi còn có thể được giã nát, đắp ngoài để cầm máu hoặc giảm sưng viêm, hoặc kết hợp với các thảo dược khác như cam thảo, lá chè để tăng hiệu quả chữa ho, thanh nhiệt, giải độc.

-  Không dùng quá liều khuyến cáo, dùng quá nhiều có thể gây táo bón hoặc rối loạn tiêu hóa.
- Trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ  trước khi dùng.
- Người có vấn đề về đường ruột nặng hoặc đang dùng thuốc điều trị bệnh lý cần hỏi ý kiến bác sĩ.
- Cần rửa sạch, ngâm nước muối nếu cần để loại bỏ bụi bẩn và hóa chất.
- Bông ổi chỉ hỗ trợ chữa các triệu chứng nhẹ như tiêu chảy, ho, viêm họng, thanh nhiệt, không dùng thay thế thuốc điều trị bệnh nặng.

- Bông ổi khô nên để nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc, tươi nên dùng ngay hoặc để lạnh trong thời gian ngắn.

- Khi dùng kết hợp, cần theo đúng liều lượng và cách sắc để tránh phản ứng phụ.