Cây Ba Đậu Tây là gì? Đặc điểm, phân bố và công dụng của Ba Đậu Tây

Ba Đậu Tây là một loài cây thuốc dân gian được ghi nhận trong nhiều tài liệu y học cổ truyền. Ở một số nơi, cây còn có tên là Vông Đồng.

Tên khoa học: Hura crepitans L.

Họ khoa học: Thuộc họ thầu dầu Euphorbiaceae.

Điểm đặc biệt của cây này là toàn thân đều chứa độc, từ nhựa mủ đến hạt. Người dân nhiều vùng nhiệt đới từ châu Mỹ cho đến châu Á đều biết đến cây này, vừa sợ hãi độc tính của nó, vừa tận dụng để làm thuốc hoặc ứng dụng trong đời sống.

Trong dân gian, Ba Đậu Tây thường được so sánh với Ba Đậu (Croton tiglium) – một cây thuốc cũng có tính xổ, nhưng thực ra hai loài hoàn toàn khác nhau. Việc phân biệt là rất quan trọng để tránh nhầm lẫn.

Thân cây: Ba Đậu Tây là loài cây gỗ lớn, có thể cao tới 25 – 30m, thân thẳng, trên vỏ thân có nhiều gai nhọn, tạo nên vẻ ngoài khá “hung dữ”.

Lá: Lá đơn, mọc so le, tập trung ở đầu cành. Phiến lá hình trứng, đầu nhọn, mép có răng cưa nhỏ, màu xanh đậm, dài khoảng 15 – 20cm.

Hoa: Cây có hoa đơn tính, cùng mọc trên một cây. Hoa đực mọc thành chùm dài, hoa cái thường mọc riêng lẻ ở nách lá.

Quả: Quả của Ba Đậu Tây hình cầu, khi chín sẽ nổ tung rất mạnh, bắn hạt ra xa đến hàng chục mét. Đây cũng là điểm đặc trưng giúp cây phát tán giống tự nhiên.

Nhựa mủ: Có màu trắng đục, dính và chứa nhiều chất độc. Nếu tiếp xúc có thể gây ngứa, rát da hoặc bỏng rộp.

Nguồn gốc: Cây Ba Đậu Tây có nguồn gốc xuất phát từ các vùng rừng nhiệt đới ở Trung và Nam Mỹ.

Phân bố hiện nay: Hiện nay, Ba Đậu tây được du nhập và trồng ở nhiều nơi thuộc châu Á, châu Phi và các vùng nhiệt đới khác.

Ở Việt Nam: Ba Đậu Tây được trồng rải rác ở một số tỉnh để lấy bóng mát hoặc làm cây cảnh, nhưng không phổ biến. Người dân chủ yếu biết đến nó qua tên gọi trong sách thuốc hơn là ngoài thực tế.

Mặc dù độc, Ba Đậu Tây vẫn được dân gian khai thác trong y học cổ truyền:

Thuốc xổ, thuốc tẩy: Hạt của cây chứa nhiều dầu và các chất gây xổ mạnh. Ở một số nước châu Phi và Nam Mỹ, người dân dùng liều nhỏ hạt Ba Đậu Tây để làm thuốc xổ.
Tuy nhiên, nếu dùng quá liều, hạt có thể gây ngộ độc nặng, thậm chí tử vong.

Trị mụn nhọt, bệnh hủi: Nhựa và vỏ cây thường được sắc lấy cao hoặc chế thành thuốc bôi ngoài da, dùng trong các bài thuốc chữa mụn nhọt, hủi. Một số nơi còn dùng nước sắc vỏ cây (liều rất nhỏ) để hỗ trợ điều trị bệnh ngoài da.

Làm thuốc trừ sâu: Nhựa cây có độc tính mạnh, vì thế ở Indonesia và Brazil, người ta dùng nhựa Ba Đậu Tây để chế thành thuốc trừ sâu.

Gỗ cây: Gỗ Ba Đậu Tây nhẹ, đôi khi được tận dụng làm ván ép, thùng hoặc đồ gia dụng. Tuy nhiên, do chứa nhựa độc nên việc sử dụng gỗ không phổ biến như các loại cây khác.

Lưu ý quan trọng khi sử dụng Ba Đậu Tây

• Ba Đậu Tây là cây có độc mạnh, đặc biệt ở hạt và nhựa.
• Tuyệt đối không tự ý sử dụng làm thuốc tại nhà.
• Nếu muốn dùng theo các bài thuốc dân gian, cần có hướng dẫn cụ thể của thầy thuốc Đông y.
• Khi tiếp xúc với nhựa, nên đeo găng tay, tránh để dính vào da hoặc mắt.