Cây bèo tấm 1 loài cây quen thuộc nhưng công dụng không ngờ

Cây bèo tấm là loài thực vật thủy sinh nổi tự do trên mặt nước, thuộc nhóm cây sống hoàn toàn trong môi trường nước. Nhờ khả năng sinh trưởng nhanh và thích nghi tốt, bèo tấm xuất hiện phổ biến ở nhiều vùng khí hậu nhiệt đới.

• Tên khoa học: Lemna minor
• Tên gọi khác: bèo tấm, bèo cám, bèo mạt, bèo bột

Trong đời sống dân gian, bèo tấm không chỉ được dùng làm cây thủy sinh trang trí hồ cá mà còn được ứng dụng trong một số bài thuốc truyền thống nhờ tính chất đặc trưng của loài cây này.

2.1 Đặc điểm sinh thái

• Lá cây

Lá bèo tấm thực chất là phiến thân dẹt (frond), vì loài cây này không phân hóa rõ ràng thành thân và lá như các thực vật trên cạn. Phiến dẹt có hình tròn hoặc hơi bầu dục, kích thước rất nhỏ, thường chỉ vài milimet. Bề mặt lá nhẵn, màu xanh lục, có khả năng nổi trên mặt nước nhờ cấu trúc mô xốp chứa không khí.

Chính cấu tạo mỏng và nhẹ này giúp bèo tấm dễ dàng hấp thu ánh sáng và chất dinh dưỡng trực tiếp từ môi trường nước, từ đó sinh trưởng nhanh và lan rộng trên mặt ao hồ.

• Hoa

Hoa bèo tấm rất nhỏ và hiếm khi quan sát được bằng mắt thường. Hoa thường mọc đơn lẻ, nằm trong một hốc nhỏ ở mặt trên của phiến lá. Cấu tạo hoa đơn giản, không có cánh hoa rõ ràng, chỉ gồm các bộ phận sinh sản cơ bản.

Do kích thước nhỏ và thời gian nở ngắn, hoa bèo tấm ít được chú ý trong tự nhiên. Tuy nhiên, sự xuất hiện của hoa cho thấy bèo tấm vẫn có khả năng sinh sản hữu tính, dù hình thức sinh sản này ít phổ biến hơn so với sinh sản vô tính.

• Quả

Sau khi thụ phấn, hoa bèo tấm có thể phát triển thành quả rất nhỏ, dạng túi. Bên trong quả thường chứa một đến vài hạt nhỏ. Tuy nhiên, trong điều kiện tự nhiên, việc hình thành quả và hạt không diễn ra thường xuyên.

Trên thực tế, bèo tấm chủ yếu lan rộng nhờ tách chồi từ cây mẹ, vì vậy trái và hạt ít đóng vai trò quan trọng trong vòng đời phát triển của loài cây này.

2.2 Đặc điểm sinh trưởng của cây bèo tấm

Cây bèo tấm có khả năng sinh trưởng nhanh và thích nghi tốt với môi trường nước, nhờ đó dễ dàng phát triển thành từng mảng lớn trên mặt ao hồ. Quá trình sinh trưởng của bèo tấm có thể khái quát qua các đặc điểm sau:

• Sinh sản chủ yếu bằng hình thức vô tính: Bèo tấm tạo cây con bằng cách tách chồi từ cây mẹ. Cơ chế này giúp cây phát triển nhanh mà không cần đến quá trình ra hoa hay kết hạt.
• Tốc độ sinh trưởng nhanh trong điều kiện thuận lợi: Khi nguồn nước sạch, giàu chất hữu cơ và có đủ ánh sáng, bèo tấm có thể nhân đôi số lượng chỉ sau thời gian ngắn.
• Phát triển mạnh quanh năm: Ở khí hậu nhiệt đới như Việt Nam, bèo tấm có thể sinh trưởng gần như liên tục, đặc biệt vào mùa nắng ấm.
• Dễ lan rộng nhưng cũng dễ kiểm soát: Do không bám rễ cố định vào đáy, bèo tấm có thể được thu gom nhanh chóng khi cần thiết.

Cây bèo tấm không chỉ là một loài thực vật thủy sinh quen thuộc mà còn được biết đến với nhiều giá trị sử dụng trong đời sống. Nhờ đặc tính sinh học đơn giản nhưng khả năng thích nghi cao, bèo tấm từ lâu đã được người dân quan tâm và tận dụng theo nhiều cách khác nhau. Để hiểu rõ hơn về công dụng của loài cây này, cần xem xét dưới cả góc nhìn y học cổ truyền và y học hiện đại.

3.1 Công dụng của cây bèo tấm trong y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, bèo tấm thường được nhắc đến như một loại dược liệu có tính mát. Chính vì vậy, cây được sử dụng với mục đích hỗ trợ làm dịu cơ thể và cải thiện những biểu hiện khó chịu thường gặp, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm.

Theo kinh nghiệm dân gian, bèo tấm thường được dùng để:

• Hỗ trợ thanh nhiệt và làm mát theo quan niệm cổ truyền
• Dùng ngoài da trong các trường hợp mụn nhọt, rôm sảy, mẩn ngứa nhẹ
• Giúp làm dịu da khi xuất hiện cảm giác nóng, ngứa hoặc kích ứng

Các cách sử dụng này chủ yếu mang tính hỗ trợ, được áp dụng trong phạm vi dân gian và cần sử dụng đúng cách, đúng liều lượng.

3.2 Công dụng trong y học hiện đại

Bên cạnh giá trị truyền thống, cây bèo tấm còn được các nhà nghiên cứu hiện đại quan tâm nhờ khả năng sinh trưởng nhanh và hấp thu chất dinh dưỡng trực tiếp từ môi trường nước. Điều này giúp bèo tấm trở thành đối tượng tiềm năng trong nhiều lĩnh vực ứng dụng.

Một số công dụng và hướng nghiên cứu nổi bật bao gồm:

• Nghiên cứu sử dụng làm nguồn sinh khối thực vật nhờ tốc độ phát triển nhanh
• Ứng dụng trong xử lý môi trường nước do khả năng hấp thu các chất hòa tan
• Tiềm năng sử dụng trong nông nghiệp và chăn nuôi nhờ hàm lượng dinh dưỡng nhất định.

Bài thuốc số 1: Hỗ trợ cảm sốt, bí tiểu, đái buốt, đái dắt

Bèo tấm được sử dụng trong dân gian để hỗ trợ cải thiện các biểu hiện như cảm sốt, tiểu tiện khó, tiểu buốt hoặc tiểu rắt.
Cách dùng phổ biến là lấy 10 – 20g bèo tấm, đem sắc lấy nước uống hoặc phơi khô rồi tán bột uống trong ngày, tùy theo cách sử dụng phù hợp.

Bài thuốc số 2: Hỗ trợ trị sởi không mọc, mày đay, ghẻ ngứa, đái ít

Trong những trường hợp nổi mẩn, ngứa da hoặc tiểu tiện ít, bèo tấm thường được dùng với liều lượng thấp hơn.

Dùng 3 – 9g bèo tấm dưới dạng thuốc sắc để uống. Ngoài ra, có thể sử dụng bèo tấm tươi với lượng vừa phải, giã nát rồi đắp ngoài da hoặc nấu nước rửa, giúp làm dịu vùng da khó chịu.