Bạch giới tử – Thảo dược vị cay ấm đa dạng công dụng

Bạch giới tử là hạt chín phơi khô của cây cải trắng thuộc họ Cải (Brassicaceae). Trong Đông y, bạch giới tử được dùng làm vị thuốc quý với công dụng chính là làm ấm phổi, tiêu đờm, giảm ho, đồng thời còn có tác dụng tán kết, tiêu thũng và giảm đau.

Tên gọi và danh pháp
Tên phổ biến: Bạch giới tử, Hồ giới, Thục giới, Hạt cải trắng, Bạch lạt tử.
Tên khoa học: Semen Sinapis alba. 

Bộ phận dùng:  Hạt chín của cây cải trắng, sau khi phơi hoặc sấy khô. Chọn hạt to, mập, màu trắng hoặc hơi vàng, nhiều dầu; loại bỏ hạt lép, hạt mốc.

Thực vật học: Cây thân thảo sống hàng năm, thân màu xanh lục. Lá đơn, mọc so le, phiến lá hình trứng, mép có răng cưa không đều.

Hoa nhỏ màu vàng, mọc thành chùm; quả có lông phủ, mỗi quả chứa khoảng 4-6 hạt.

Hạt và hình thái dược liệu: Hạt hình cầu nhỏ, đường kính khoảng 1,5-3 mm, 100 hạt khoảng 0,2 g. Vỏ ngoài màu trắng tro hoặc vàng nhạt, có vân mạng rất nhỏ; bên trong có lá mầm màu trắng vàng, có dầu. Khi nhai có vị hăng, cay.

Khi sử dụng, có thể dùng dạng sống, hoặc sao vàng nhẹ để tăng hương vị, giảm độ nóng / tính kích ứng.

Thu hoạch, chế biến & bảo quản: Thời điểm thu hoạch: quả già, khoảng tháng 3-5 hàng năm. Sau khi thu hoạch, lấy hạt, phơi hoặc sấy khô.

Chế biến: loại bỏ chất không mong muốn, hạt lép; có thể sao nhẹ cho vàng, có mùi thơm rồi dùng.

Bảo quản: nơi khô ráo, trong phủ kín, tránh ẩm mốc và sâu mọt.

Thành phần hóa học và tính vị, quy kinh

Có glucosid như sinigrin, sinalbin, sinapine; enzyme myrosin; chất nhầy; saponin; chất béo (linolenic acid, arachidic acid…); protein & các amino acid.

Tính vị: vị cay (tân), tính ôn (ấm).

Quy kinh: chủ yếu vào kinh Phế, Can, Vị; có tài liệu nói thêm Tâm bào.

Cây cải trắng (có hạt để làm Bạch giới tử) được trồng ở nhiều nơi ở Việt Nam, nhưng chủ yếu để làm rau, không phải để làm dược liệu chất lượng cao. Vì vậy, phần lớn dược liệu hạt Bạch giới tử tại Việt Nam được nhập khẩu từ Trung Quốc.

Thu hoạch: Quả chín vào mùa xuân (khoảng tháng 3-5). Sau khi thu hái quả già, lấy hạt, phơi hoặc sấy khô, sau đó sơ chế (loại hạt lép, phơi/sấy, đôi khi sao).

Công dụng được nhìn nhận từ cả y học cổ truyền và y học hiện đại:

Theo y học cổ truyền, Bạch giới tử có những công dụng như:

Trừ hàn, ôn trung (làm ấm trong bụng), tiêu thực, khai vị.

Hóa đờm, lợi khí, thông đường hô hấp.

Chỉ thống, giảm đau, tán hàn, tiêu thũng, dùng ngoài để đắp sưng tấy, nhọt độc.

Theo y học hiện đại

Enzyme myrosin trong Bạch giới  khi thủy phân tạo ra tinh dầu có khả năng kích thích niêm mạc đường hô hấp, tăng tiết dịch, làm loãng đờm, hỗ trợ ho, hen.

Có khả năng ức chế một số chủng nấm ngoài da khi dùng dung dịch pha loãng.

Vai trò giảm đau nhẹ, lợi tiểu nhẹ, hỗ trợ khi đau nhức khớp, sưng tấy.
 

Để dùng Bạch giới tử một cách an toàn và hiệu quả, cần lưu ý:

Những trường hợp nên thận trọng hoặc tránh sử dụng

Người bị âm hư hỏa vượng, người có nhiều nhiệt trong người, ho khan nóng, sốt cao, bốc hỏa.

Người bị phế hư (khí phế yếu), ho khan không có đờm.

Người tiêu chảy, chức năng tiêu hóa kém, ruột nhạy cảm — vì Bạch giới tử khi tiếp xúc nhiều với nước có thể sinh ra hydroxide lưu huỳnh kích thích nhu động ruột, dễ gây tiêu chảy.

Dị ứng da hoặc có tiền sử dị ứng với các thành phần trong hạt (nhiều người biểu hiện kích ứng da hoặc niêm mạc).

Phụ nữ có thai, đang cho con bú, hoặc trẻ nhỏ cần cân nhắc & hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Bạch giới tử là một vị thuốc có giá trị đáng kể trong kho tàng dược liệu cổ truyền và hiện đại. Với các tính năng: hóa đờm, trừ hàn, lợi khí, giảm đau, tiêu thũng… nó hỗ trợ hiệu quả trong nhiều dạng bệnh liên quan đến đường hô hấp, sưng tấy, đau nhức khớp.

Tuy nhiên, tác dụng mạnh của vị thuốc này cũng đồng thời đặt ra yêu cầu sử dụng cẩn trọng: chọn dược liệu đảm bảo, dùng đúng liều lượng, tránh những trường hợp không phù hợp như nhiệt nóng, ho khan, cơ địa dị ứng hay người yếu. Việc tham khảo thầy thuốc, bác sĩ hoặc người có chuyên môn trước khi dùng rất quan trọng để mang lại lợi ích tối ưu mà không gây hại.