Ban đỏ trên da: Nguyên nhân, phân biệt và cách điều trị hiệu quả

Dựa vào đặc điểm của nốt ban và các triệu chứng đi kèm, chúng ta có thể chia thành 3 nhóm nguyên nhân chính:

1.1. Ban đỏ do dị ứng (viêm da tiếp xúc/mề đay)

• Dấu hiệu: Các nốt đỏ nổi gồ lên bề mặt da (sẩn phù), hình dáng không cố định, cảm giác ngứa ngáy dữ dội.
• Nguyên nhân: Dị ứng thức ăn, thuốc, lông thú, phấn hoa hoặc hóa chất (xà phòng, mỹ phẩm), dị ứng thành phần thuốc, dị ứng kháng sinh,...

>>> Xem thêm: Hướng dẫn xử lý dị ứng thuốc kháng sinh tại nhà

1.2. Ban do virus (Sốt phát ban, Sởi, Sốt xuất huyết)

• Sốt phát ban/Rubella: Các nốt ban mịn, màu hồng nhạt, thường xuất hiện sau khi sốt giảm.
• Sởi: Ban xuất hiện theo trình tự từ sau tai lan ra mặt rồi xuống toàn thân, kèm theo mắt đỏ, chảy nước mũi.
• Sốt xuất huyết: Các chấm ban đỏ li ti dưới da (xuất huyết), căng da không biến mất. Kèm sốt cao và đau hốc mắt.

1.3. Ban do vi khuẩn (Sốt tinh hồng nhiệt)

Là một bệnh nhiễm trùng cấp tính do vi khuẩn Streptococcus nhóm A gây ra. Đây cũng chính là loại vi khuẩn gây ra bệnh viêm họng liên cầu khuẩn. Đặc trưng của bệnh là tình trạng phát ban màu đỏ tươi khắp cơ thể, đi kèm với sốt cao và đau họng.

Đây là bệnh thường gặp ở trẻ em, trọng tâm mà nhiều phụ huynh thường nhầm lẫn với các bệnh ngoài da thông thường. Sốt tinh hồng nhiệt (Scarlet Fever) không chỉ là bệnh ngoài da, nó là một bệnh nhiễm trùng toàn thân.

2.1. Tác nhân gây bệnh: 

Bệnh được gây ra bởi vi khuẩn Liên cầu khuẩn nhóm A (Group A Streptococcus). Loại vi khuẩn này tiết ra độc tố (erythrogenic toxin) vào máu, gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ và hình thành các nốt ban đỏ đặc trưng.

2.2. Diễn biến lâm sàng qua 3 giai đoạn

2.2.1. Giai đoạn 1: Khởi phát - ủ bệnh và sốt

• Thời gian ủ bệnh ngắn (1- 4 ngày).
• Bệnh nhân sốt cao đột ngột 39 - 40°C, người mệt lả, đau đầu, buồn nôn.
• Dấu hiệu tại họng: Cổ họng đau rát dữ dội, amidan sưng to, đỏ mọng, có thể có chấm mủ trắng hoặc vàng. Hạch góc hàm sưng đau.

2.2.2. Giai đoạn 2: Toàn phát - bùng phát ban đỏ:

Khoảng 1-2 ngày sau cơn sốt, các nốt ban xuất hiện. Đây là chìa khóa để chẩn đoán:

• Cảm giác "nhám": Các nốt ban nhỏ li ti, dày đặc, sờ vào thấy thô ráp như giấy nhám (giấy ráp), hoàn toàn khác với cảm giác mịn màng của ban sởi.
• Vị trí và màu sắc: Ban lan từ cổ, ngực xuống thân mình và tứ chi. Nách, bẹn, khuỷu tay có các đường lằn đỏ sẫm (dấu hiệu Pastia). Khi ấn tay vào da, nốt ban đỏ biến mất (chuyển trắng) rồi đỏ lại ngay khi thả tay.
• Khuôn mặt: Hai má đỏ bừng như đánh phấn, nhưng vùng quanh miệng lại trắng nhợt (Vòng tái quanh miệng).
• Lưỡi dâu tây (Strawberry tongue):
  • Ngày đầu: Lưỡi phủ rêu trắng, đầu lưỡi và mép đỏ.
  • Ngày thứ 3-4: Rêu bong hết, lưỡi đỏ rực, gai lưỡi sưng to nổi bật như quả dâu tây.

2.2.3. Giai đoạn 3: Bong da - bệnh giảm

Sau khoảng 1 tuần, sốt lui, ban nhạt màu. Lớp da bị tổn thương sẽ khô và bong tróc. Đặc điểm bong da của bệnh này rất đặc trưng: bong thành mảng lớn (dạng vảy) ở đầu ngón tay, ngón chân, lòng bàn tay, bàn chân.

2.3. Tại sao sốt tinh hồng nhiệt lại nguy hiểm?

Nếu coi thường vết ban đỏ này và không dùng kháng sinh, vi khuẩn liên cầu có thể gây ra các biến chứng muộn (hậu nhiễm liên cầu) vô cùng nguy hiểm:

• Thấp tim: Gây tổn thương van tim vĩnh viễn, dẫn đến suy tim về sau.
• Viêm cầu thận cấp: Gây phù nề, tiểu ra máu, suy giảm chức năng thận.
• Biến chứng tại chỗ: Áp xe amidan, viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi.

2.4. Điều trị sốt tinh hồng nhiệt

Do nguyên nhân là vi khuẩn, việc điều trị bắt buộc phải có kháng sinh.

• Thuốc: Penicillin V hoặc Amoxicillin là lựa chọn đầu tay. Nếu dị ứng Penicillin, bác sĩ sẽ đổi sang Erythromycin hoặc Clarithromycin.
• Thời gian: Liệu trình thường kéo dài 10 ngày.
• Lưu ý quan trọng: Phụ huynh tuyệt đối không tự ý dừng thuốc khi thấy con hết sốt hay lặn ban. Việc uống không đủ liều sẽ làm tăng nguy cơ kháng thuốc và biến chứng thấp tim.

Ngoài sốt tinh hồng nhiệt, triệu chứng ban đỏ còn xuất hiện trong nhiều bệnh lý khác. Việc hiểu rõ sự khác biệt giúp bạn tránh hoang mang hoặc điều trị sai cách.

Dù nguyên nhân là gì, làn da khi bị ban đỏ đều rất nhạy cảm và cần chế độ chăm sóc đặc biệt để tránh bội nhiễm và sẹo.

4.1. Các lưu ý về việc giữ vệ sinh cá nhân:

• Tắm rửa: Quan niệm kiêng nước, kiêng gió là sai lầm. Cần tắm nhanh bằng nước ấm để loại bỏ vi khuẩn, mồ hôi, giúp da thông thoáng. Tuyệt đối không chà xát mạnh, dùng đá kỳ hoặc xà phòng có tính tẩy rửa mạnh lên vùng da bị ban đỏ.
• Quần áo: Mặc đồ cotton mỏng, rộng rãi, thấm hút tốt.

4.2. Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm nên ăn: Đồ ăn lỏng, nguội (cháo, súp, sữa) đặc biệt quan trọng với bệnh nhân sốt tinh hồng nhiệt vì cổ họng đang rất đau. Bổ sung vitamin c (cam, bưởi, kiwi) để tăng sức đề kháng.
• Thực phẩm nên tránh: Đồ cay nóng, nhiều dầu mỡ, thực phẩm dễ gây dị ứng (hải sản, nhộng tằm) vì có thể làm tình trạng ban đỏ và ngứa tồi tệ hơn.

4.3. Cách ly: 

• Với sốt tinh hồng nhiệt, sởi, rubella: Người bệnh cần được cách ly trong phòng riêng, hạn chế tiếp xúc với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.
• Người chăm sóc cần đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên.

• Khó thở, thở rít: dấu hiệu của phản ứng phản vệ hoặc phù nề thanh quản
• Sốt cao không hạ: Sốt trên 39.5°C, uống thuốc hạ sốt không thuyên giảm, co giật.
• Dấu hiệu màng não: Cứng cổ (không cúi được đầu xuống ngực), nôn vọt, sợ ánh sáng, đau đầu dữ dội.
• Xuất huyết: Chảy máu cam, chảy máu chân răng, đi ngoài phân đen.
• Tình trạng nhiễm trùng nặng: Vết ban chảy mủ, sưng tấy, người lừ đừ, li bì, mệt lả.

Ban đỏ là một trong những dấu hiệu phản ánh tình trạng sức khỏe bên trong của cơ thể. Trong khi đa số các trường hợp phát ban do virus hay dị ứng là lành tính, thì ban đỏ do vi khuẩn (Sốt tinh hồng nhiệt) lại đòi hỏi sự cảnh giác cao độ và tuân thủ điều trị kháng sinh nghiêm ngặt. 

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn. Đừng bao giờ chủ quan tự chẩn đoán tại nhà. Hãy quan sát kỹ các đặc điểm: độ nhám của da, màu sắc lưỡi, tình trạng đau họng và tham vấn bác sĩ để có phương án điều trị chính xác nhất.