Có nhiều câu hỏi BS về sốt ở trẻ em
Đề tài này lớn nên BS cung cấp một ít kiến thức về thân nhiệt (body temperature) trước, sau đó sẽ trình bày đến nguyên nhân sốt do nhiễm siêu vi
Thân nhiệt của chúng ta luôn giữ ổn định giữa hai đầu nỗi nhớ: sinh nhiệt và thải nhiệt
Nhiệt sinh ra từ đâu?
- Từ phản ứng đốt cháy thức ăn ăn vào. Nhờ vậy mùa đông ăn rất ngon miệng vì cơ thể cần nhiệt. Ngược lại mùa hè nóng quá thì rất biếng ăn
- Từ vận động của các cơ, sinh công thì sinh luôn nhiệt. Chẳng hạn như leo lên máy chạy bộ tí là nóng cả người
Nhiệt thải nhờ đâu?
Chủ yếu qua bề mặt da, sự bốc hơi của mồ hôi lấy đi nhiệt. Do vậy trời oi bức, có độ ẩm cao, mồ hôi không bốc hơi được thì da không thải nhiệt được, do đó chúng ta cảm thấy rất bức bối
Thế thân nhiệt ổn định nhờ cái gì?
Đó là nhờ trong não của chúng ta có một nơi điều hòa thân nhiệt nằm ở vùng dưới đồi (hypothalamus).
Chức năng và hoạt động của nó y chang như nút điều chỉnh nhiệt (thermostat) của remote máy lạnh hay máy sưởi nhà chúng ta vậy
Bình thường nó set ổn định ở 37 độ C là vừa đẹp. Cứ thế
Khi nhiễm trùng, nhiễm siêu vi ... thì việc gì xảy ra?
Đại khái là vi trùng, siêu vi là kẻ lạ mặt, lẻn vô nhà và lén chỉnh cái thermostat của chúng ta lên mà cơ thể chúng ta không hay biết!
Giả dụ nó set lên mức 39 độ
Hiện tại cơ thể đang ở mức 37 độ mà bị set thermostat ở mức 39 độ thì cơ thể sẽ hiểu là sinh nhiệt chưa đủ
Do đó nó phải cố gắng sinh nhiệt để chạy chỉ tiêu mới và chúng ta thấy rét run (vì còn thiếu 2 độ nữa mới đạt chỉ tiêu mới là 39 độ);
Cơ thể sẽ run lập cập, chính là vận động cơ không tự chủ để cơ thể mau sinh nhiệt
Do vậy, các bậc cha mẹ lưu ý, nếu đột nhiên trẻ con nó than lạnh run thì đừng có kiếm chăn mền ủ nó, coi chừng nó chuẩn bị sốt đó
Ngay cả khi cặp nhiệt độ lúc đó thấy bình thường hay tăng nhẹ, cũng phải xử trí hạ sốt ngay
Phải cởi bớt quần áo cho trẻ giải nhiệt rồi kiếm thuốc hạ sốt cho nó uống ngay kẻo không kịp.
Vì uống thuốc vô thì 30 phút sau thuốc mới thấm, còn trẻ con mà sốt thì nhanh lắm luôn
Các bạn cũng có nhiều người lần đầu làm cha mẹ, cưng con như trứng mỏng nên khi cục cưng mình nóng sốt, liền cuống hết cả lên, rất tội!
Chính vì thế mà BS viết bài này cung cấp một ít kiến thức để các bậc cha mẹ trẻ biết cách mà chăm sóc con
Siêu vi là gì? Vi trùng là gì?
Như có lần BS đã nói, siêu vi (virus) là dạng sự sống cực kỳ gọn nhẹ và đơn giản! Chúng chỉ gồm có một đoạn DNA, bên ngoài bọc loằng ngoằng một ít protein màng. Thế xong!
Ngược lại vi trùng (bacteria) thường là dạng vi sinh vật hoàn chỉnh, có màng tế bào, nguyên sinh chất, thể Golgi, ty lạp thể và nhân có chứa DNA bên trong.
Chính vì thế kích thước vi trùng to hơn, còn virus rất nhỏ bé.
Để dễ hình dung, vi trùng giống như quả trứng, có vỏ, lòng trắng, và nhân là lòng đỏ đó
Còn virus đại khái giống như que tăm bọc giấy vậy. Đại khái thế
Nhiễm siêu vi ra sao? Nhiễm trùng thế nào?
Khi siêu vi xâm nhập cơ thể, chúng nhanh chóng đục thủng màng tế bào cơ thể, xuyên bộ DNA của chúng vào nhân tế bào, hòa vào DNA của chúng ta
Sau đó chúng copy-paste với tốc độ liên tục và số lượng tăng lên chóng mặt trong thời gian ngắn.
Toàn bộ cơ thể ngay lập tức bị knock-out. Lệnh tổng động viên khẩn cấp, toàn cơ thể cuống quít ra trận
Biểu hiện là sốt cao ngay từ đầu, toàn bộ cơ thể đau ê ẩm như bị dần, người bệnh choáng váng, mất sức và đổ gục (collapse) luôn
Cơ thể hoàn toàn bị động trong 3 ngày đầu vì virus lẩn ngay vào trong chính tế bào của chúng ta, diệt sao được
Toàn bộ cơ thể đặt trong tình trạng chiến tranh, đánh nhau dữ dội trong từng tế bào, quần thảo nhau từng nhà, từng góc phố, nên bệnh nhân sẽ sốt cao đùng đùng trong 3 ngày đầu
Ngược lại, trong nhiễm vi trùng, do vi trùng to hơn, nên dễ bị tế bào bạch cầu của cơ thể phát hiện và đánh chặn sớm
Nếu sức đề kháng cơ thể không diệt kịp thì sau đó người bệnh mới có biểu hiện sốt
Nói như thế để thấy là khi nhiễm siêu vi thì bệnh nhân sẽ đột ngột sốt cao, rét run và nhiệt độ luôn ổn định trên một tầm cao mới
Còn nhiễm trùng thì sốt từ từ tăng lên, hoặc có lúc lên lúc xuống, hoặc tiến 3 lùi 1 như nhảy rumba chẳng hạn
Đó là triệu chứng, còn điều trị thế nào?
Nhiễm trùng thì dùng kháng sinh! Rất dễ hiểu
Nhưng đa phần siêu vi thì không có thuốc điều trị đặc hiệu
Đa phần siêu vi đều có biểu hiện như nhau là sốt cao trong 3 ngày đầu, cho dù là siêu vi gì, cúm, sởi, rubella, sốt xuất huyết hay covid..., gì cũng có triệu chứng giống nhau
Do vậy trong 3 ngày đầu, nhất là với trẻ con, chỉ mỗi cách là cho uống thuốc hạ sốt để mấy em bé dễ chịu mà thôi
Sốt cao thì thân nhiệt tăng, nhất là nhiệt độ lõi (core temperature) tăng cao, dễ gây kích thích hệ thần kinh non trẻ của các bé và gây co giật, rất không tốt
Do điều trị thì chỉ điều trị triệu chứng sốt mà thôi, nên khi thuốc hạ sốt tan, thì trẻ sẽ bị sốt lại.
Giống như bỏ tảng nước đá lên giá để rổ cân, nước đá tan từ từ chảy hết xuống đất thì kim đồng hồ của cân lại từ từ nhích lên
Do vậy các bậc cha mẹ phải canh, cặp nhiệt độ rồi cho trẻ uống thuốc hạ sốt mỗi 4 giờ, hết 3-4 ngày mới hết sốt
Bây giờ đã hiểu cơ chế rồi thì đừng có hốt hoảng là tại sao uống thuốc hoài mà đến hôm nay con tôi vẫn còn sốt! Nhé!
Bản thân BS mà bị nhiễm siêu vi mà còn phải ráng chịu sốt qua 3 ngày, uống thuốc chờ sốt hạ, nếu bắt đầu thấy ớn lạnh lại phải uống thuốc ngay
Đếm thời gian cho qua hết ngày thứ 3 mới hết, chứ không cách nào hết ngay được
Sau 3 ngày, trẻ nhiễm siêu vi sẽ hết sốt. Lúc này các triệu chứng đặc hiệu cho từng loại virus sẽ xuất hiện
Virus cúm -> trẻ ho, sổ mũi v.v..
Virus sởi, rubella ...-> trẻ sẽ phát ban từ mặt, lan xuống thân mình và xuống chân
Virus sốt xuất huyết -> có thể có những chấm xuất huyết nhỏ trên da hoặc các triệu chứng vận mạch như sốc, huyết áp tụt v.v...
Nếu không có biến chứng gì thì ngày thứ 7 trẻ sẽ thấy khỏe hơn, bắt đầu thấy ngon miệng và tươi tỉnh
Thực tế thì kháng sinh không điều trị được siêu vi
Giống như ruộng đang bị sâu rầy phá hoại thì xịt thuốc trừ sâu rầy mới cứu được mùa màng
Nếu không chịu dùng đúng thuốc mà cứ mua thuốc diệt cỏ về xịt thì chẳng ăn thua gì với sâu rầy, mùa màng mất sạch
Do vậy, bệnh gì trị nấy, nếu diệt xong sâu rầy rồi mà thấy cỏ nhiều quá thì lúc đó tính sau, mùa nào thức ấy
Hy vọng kiến thức này sẽ giúp các bậc cha mẹ trẻ có thêm kiến thức mà chăm sóc tốt những mầm non thương yêu của mình
Nếu các bạn có yêu cầu cần tư vấn sức khỏe thì gặp ThS BS Đặng Thanh Huy nhé. BS sẽ giải thích các thắc mắc cho các bạn
ThS BS Đặng Thanh Huy
