Viêm họng hạt: Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Viêm họng hạt là một thể bệnh của viêm họng mạn tính – một bệnh lý đường hô hấp trên rất phổ biến. Tuy không gây nguy hiểm cho tính mạng nhưng triệu chứng viêm họng hạt rất khó chịu, dai dẳng, dễ tái phát và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống.

Viêm họng hạt là gì?

Viêm họng hạt là một trong những dạng viêm họng mãn tính, đặc trưng bởi sự thay đổi màng nhầy hầu họng liên quan đến tuyến nhầy và nang lympho (nang bạch huyết). Cụ thể, bởi quá trình viêm kéo dài, tế bào lympho - tế bào giúp cơ thể tiêu diệt những tác nhân lạ xâm nhập như vi khuẩn, virus, nấm phát triển mạnh quanh miệng của các ống dẫn của tuyến nhầy, phì đại niêm mạc họng, tạo nên các hạt màu đỏ hoặc hồng ở thành sau họng. Kích thước và số lượng của những hạt này có thể khác nhau ở mỗi người 1-3. Nó là cực kỳ phổ biến, đặc biệt vào mùa thu và mùa xuân, phổ biến hơn nhiều so với viêm amidan, và ảnh hưởng chủ yếu đến người trẻ từ 20 đến 45 tuổi 4.

Nguyên nhân gây viêm họng hạt

Một số nguyên nhân chủ yếu sau 2:

Nhiễm trùng kéo dài trong khu vực lân cận. Trong viêm mũi xoang mãn tính, dịch nhầy mủ liên tục chảy xuống họng và tạo thành nguồn nhiễm trùng liên tục. Điều này gây phù nề của các thành họng bên.

Thở bằng miệng. Thở bằng miệng làm tiếp xúc họng với không khí chưa được lọc, làm ẩm và điều chỉnh đến nhiệt độ cơ thể, do đó làm cho nó dễ bị nhiễm trùng hơn. Thở bằng miệng là do:

• Tắc nghẽn trong mũi, ví dụ như polyp mũi, viêm mũi dị ứng hoặc vận mạch, cuốn mũi quá phát, lệch vách mũi hoặc khối u.
• Tắc nghẽn trong mũi họng, ví dụ như mô bạch huyết và khối u.
• Răng lồi ra gây hở khi khép môi.
• Thói quen, không có bất kỳ nguyên nhân nào.

Tác nhân kích thích mãn tính: Hút thuốc nhiều, nhai thuốc lá, uống nhiều rượu hoặc ăn đồ cay đều có thể dẫn đến viêm họng mãn tính.

Ô nhiễm môi trường: Môi trường có khói hoặc bụi hoặc khí thải công nghiệp kích thích cũng có thể gây ra viêm họng mãn tính.

Lạm dụng giọng nói: Ít được nhận ra nhưng là một nguyên nhân quan trọng của viêm họng mãn tính là lạm dụng giọng nói. Việc sử dụng giọng nói quá mức hoặc sử dụng giọng nói không đúng cách như ở một số chuyên gia hoặc trong "loạn cảm họng" khi người bệnh thường xuyên hoặc ngáy, khạc hoặc tằng hắng trong họng, có thể gây ra viêm họng mãn tính, đặc biệt là dạng phù nề. Do bị trào ngược dạ dày thực quản (GERD) bởi axit trong dạ dày trào ngược lên làm kích thích cổ họng.

Triệu chứng viêm họng hạt

Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng viêm họng hạt đa dạng đối với từng người 2,4-6:

Khó chịu hoặc đau họng: Đặc biệt thấy rõ vào buổi sáng, cảm thấy ngứa, khô họng, nóng rát, trầy xước, và đặc biệt là cảm giác đau thấu bên trong, càng trở nên nghiêm trọng hơn khi nhai, nuốt và nói. Đau thường lan rộng đến tai và khớp thái dương hàm.

Cảm giác có vật lạ trong họng: Nuốt khó, nuốt đau kể cả khi nuốt nước bọt, bệnh nhân muốn liên tục nuốt hoặc tằng hắng để thoát khỏi cảm giác vướng này.

Mệt mỏi khi nói: Bệnh nhân không thể nói trong thời gian dài và phải tốn sức lực để nói vì cảm thấy đau họng. Giọng nói cũng có thể mất chất lượng và thậm chí bị đứt quãng.

Ho: Họng dễ kích thích và có xu hướng ho, cơn ho dai dẳng, ho khan hoặc họ có đờm đặc. Một trong những biểu hiện của viêm họng hạt là thường xuyên ho vào ban đêm. Chính vì thế mà bệnh này cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Ngoài ra, chỉ việc mở miệng cũng có thể gây nôn ói hoặc sự khó chịu.

Giai đoạn cấp tính, thường sốt, có thể sốt cao (>380C), mệt mỏi, nổi hạch cổ và chán ăn.

Chẩn đoán viêm họng hạt

Để chẩn đoán viêm họng hạt, trước tiên bác sĩ sẽ hỏi người bệnh về các triệu chứng và thời gian khởi phát bệnh, sau đó sẽ tiến hành khám tai mũi họng của bệnh nhân. Các biểu hiện thực thể của viêm họng hạt tương đối rõ ràng, do đó, bác sĩ có thể xác định được tình trạng bệnh thông qua thăm khám lâm sàng:

• Thành họng có vẻ dày và phù nề với niêm mạc tăng tiết và mạch máu giãn nở.
• Thành sau họng có thể có những khối/nốt đỏ được gây ra bởi sự phì đại của các nang bạch huyết dưới niêm mạc bình thường thấy ở họng.
• Các trụ bên họng trở nên phì đại.
• Lưỡi gà có thể dài ra và có vẻ sưng tấy.

Hình ảnh viêm họng hạt với cái nốt đỏ rải rác ở thành sau họng.

Trong quá trình chẩn đoán, bác sĩ cũng có thể chỉ định người bệnh nội soi thanh quản để quan sát niêm mạc họng chi tiết hơn, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác. Trường hợp nghi ngờ viêm họng hạt kéo theo các viêm nhiễm thuộc đường hô hấp dưới hoặc ảnh hưởng các cơ quan khác, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện chụp X – quang phổi, CT scan,… để xác định chẩn đoán.

Điều trị viêm họng hạt

Trong mọi trường hợp viêm họng mãn tính, nên tìm nguyên nhân gây bệnh và loại bỏ. Chưa có phương pháp cụ thể được chấp nhận cho tình trạng này được chứng minh bởi thực tế rằng nhiều biện pháp đa dạng được áp dụng để giảm nhẹ tình trạng này.

Điều trị theo nguyên nhân:

• Điều trị viêm mũi xoang để loại bỏ tình trạng chảy dịch mũi sau, sẽ giảm tình trạng viêm họng mạn tính nói chung và viêm họng hạt nói riêng.
• Kiểm soát tốt trào ngược họng – thanh quản, ngăn acid dạ dày tác động lên niêm mạc sẽ thúc đẩy niêm mạc họng mau phục hồi.
• Loại bỏ tình trạng tắc nghẽn đường hô hấp để giảm tình trạng thở miệng, đảm bảo lưu thông đúng cách: phẫu thuật cắt Amydan, VA, polyp mũi, chỉnh hình vách ngăn.

Để giọng nói nghỉ ngơi và âm ngữ trị liệu là cần thiết đối với những người lạm dụng giọng nói. Các thói quen như tằng hắng, khạc nhổ hoặc bất kỳ thói quen nào khác cũng nên ngừng lại.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị và phòng ngừa

• Súc họng bằng nước muối sinh lý ấm, đặc biệt là vào buổi sáng, làm dịu và giảm khó chịu.
• Uống nhiều nước giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể, ngăn sốt, khai thông cổ họng, loãng đàm và giảm khô họng.
• Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí để lọc và giúp không khí sinh hoạt bớt độ khô, giảm kích ứng cho mũi họng.
• Hạn chế dùng chung thức ăn, đồ uống chung. Rửa tay thường xuyên, tránh hút thuốc lá.
• Dùng mật ong: Mật ong có tác dụng diệt khuẩn, kháng viêm, long đờm và làm dịu cổ họng. Người bệnh viêm họng hạt có thể sử dụng mật ong nguyên chất, pha với nước ấm rồi uống hoặc uống mật ong ngâm chanh đào.
• Vệ sinh răng miệng sạch sẽ và đúng cách, thường xuyên súc miệng với nước muối sinh lý để loại bỏ vi khuẩn.
• Hạn chế tối đa việc tiếp xúc với hóa chất và khói bụi. Nếu thường xuyên làm việc trong môi trường độc hại, người bệnh cần sử dụng đồ bảo hộ lao động đúng cách để bảo vệ sức khỏe cho bản thân.

Một số câu hỏi thường gặp

Viêm họng hạt uống thuốc gì?

Thuốc viêm họng hạt được chỉ định bởi bác sĩ sau khi thăm khám lâm sàng và dựa vào các kết quả xét nghiệm (nếu có), gồm 2 nhóm thuốc:

• Nhóm thuốc điều trị nguyên nhân: nhiễm khuẩn, ức chế virus hay thuốc điều trị trào ngược họng-thanh quản.
• Nhóm thuốc điều trị triệu chứng như giảm đau họng, giảm ho, tiêu đàm, loãng nhầy, hạ sốt…, kèm theo các chế phẩm hỗ trợ như nước súc họng, dung dịch rửa mũi…

Dinh dưỡng cho người bệnh viêm họng hạt như thế nào?

• Các thực phẩm cần kiêng: thức ăn cứng, khô, chua cay, dầu mỡ, hạn chế đồ ăn tái/sống và rượu bia, cà phê.
• Người bệnh cần ăn đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng và uống đủ nước, thức ăn được chế biến mềm, lỏng (soup, canh..): thức ăn giàu vitamin, protein (thịt, cá, trứng, sữa), đặc biệt là thức ăn giàu kẽm để tăng sức đề kháng (súp lơ xanh, cải xoăn, nấm, ngao sò…), thức ăn có tính kháng viêm (tỏi, mật ong, hành hẹ, gừng, bạc hà…)

1. Marcotte RH. XXXVIII Chronic Granular Pharyngitis. Annals of Otology, Rhinology & Laryngology. 1942/06/01 1942;51(2):406-413. doi:10.1177/000348944205100211
2. Dhingra PL, Dhingra S. Diseases of Ear, Nose and Throat-Ebook. Elsevier Health Sciences; 2017.
3. Fricke RE, Pastore PN. Radium Treatment of Granular or Hypertrophied Lateral Pharyngeal Tonsillar Bands. Radiology. 1943;41(3):256-260. doi:10.1148/41.3.256
4. Fielding G. A Granular Pharyngitis. British Medical Journal. 1959;2(5148):368. doi:10.1136/bmj.2.5148.368
5. Kundu S, Dutta M, Adhikary BK, Ghosh B. Encountering Chronic Sore Throat: How Challenging is it for the Otolaryngologists? Indian journal of otolaryngology and head and neck surgery : official publication of the Association of Otolaryngologists of India. Oct 2019;71(Suppl 1):176-181. doi:10.1007/s12070-017-1191-5
6. Gevariya J, Mehta B, B V. A Case Report: Management of Granular Pharyngitis with Ayurveda. International Journal of Ayurvedic Medicine. 12/09 2020;11:776-779. doi:10.47552/ijam.v11i4.1690
7. Xixi Luo MD. Pharyngitis. Updated Mar 8, 2023. Accessed August 29, 2017, https://www.healthline.com/health/pharyngitis