7 điều bạn cần biết về thuốc tránh thai khẩn cấp

1.1 Khái niệm về thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

Thuốc tránh thai khẩn cấp là loại viên uống đặc biệt, chỉ dùng trong trường hợp khẩn cấp sau khi quan hệ tình dục không bảo vệ (không dùng bao cao su, tính toán ngày rụng trứng sai,...) hoặc khi các biện pháp tránh thai thông thường (thuốc tránh thai hàng ngày, vòng tránh thai, que cấy…) không hiệu quả. Lúc này, nó chính là “phao cứu sinh” kịp thời giúp giảm nguy cơ mang thai ngoài ý muốn. Tuy nhiên, cần nhớ rõ rằng đây chỉ là giải pháp tạm thời, “chữa cháy” nhất thời, tuyệt đối không nên dùng thay thế cho các biện pháp tránh thai đều đặn và lâu dài.

1.2 Sự khác biệt giữa thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc tránh thai hằng ngày

Hiểu rõ sự khác biệt cốt lõi giữa thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc tránh thai hằng ngày là chìa khóa để lựa chọn biện pháp bảo vệ phù hợp, tránh những nhầm lẫn đáng tiếc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản. Về bản chất, nếu ví thuốc tránh thai hằng ngày như một "lớp áo giáp" bảo vệ kiên cố và lâu dài thì thuốc tránh thai khẩn cấp chính là "chiếc dù cứu hộ" chỉ được dùng trong những tình huống nguy cấp bất ngờ.

• Đối với mục đích và thời điểm sử dụng thuốc

Thuốc tránh thai hằng ngày được thiết kế để ngăn ngừa thai kỳ một cách chủ động và lâu dài. Bạn uống nó đều đặn mỗi ngày, bất kể có quan hệ tình dục hay không, nhằm duy trì một nồng độ hormone ổn định trong cơ thể. Sự ổn định này tạo ra một cơ chế bảo vệ liên tục. Ngược lại, thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ được sử dụng sau khi đã xảy ra quan hệ tình dục không an toàn hoặc có nguy cơ mang thai. Đây chỉ là cách xử lý tạm thời cho một lần quan hệ, và thuốc không còn hiệu lực cho những lần sau.

• Về mặt cơ chế tác động

Thuốc tránh thai hằng ngày với việc duy trì nồng độ hormone ổn định, chủ yếu hoạt động bằng cách ngăn chặn sự rụng trứng hoàn toàn. Ngoài ra, nó còn làm đặc chất nhầy cổ tử cung để cản trở tinh trùng và làm mỏng niêm mạc tử cung. Trong khi đó, thuốc tránh thai khẩn cấp, với một liều lượng hormone progestin rất cao (levonorgestrel) hoặc một chất điều chỉnh receptor progesterone (ulipristal acetate), tập trung vào việc ngăn chặn hoặc trì hoãn sự rụng trứng ngay lập tức. Nói cách khác, nó như một "tín hiệu khẩn cấp" can thiệp vào thời điểm quan trọng nhất của chu kỳ, ngăn không cho trứng được phóng thích để thụ tinh.

• Về hiệu quả và tính an toàn

Thuốc tránh thai hằng ngày nếu được dùng đúng chỉ định, có hiệu quả lên đến hơn 99% và được cơ thể thích nghi dần, trở thành một biện pháp an toàn cho kế hoạch hóa gia đình. Còn về hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp không cao bằng và giảm dần theo từng giờ sau quan hệ. Hơn nữa, việc lạm dụng nó như một biện pháp thường xuyên sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ khó chịu như rối loạn kinh nguyệt, buồn nôn, chóng mặt, và mệt mỏi do cơ thể phải tiếp nhận một lượng hormone lớn trong thời gian ngắn.

1.3 Khi nào thì được gọi là “ khẩn cấp”?

Tình huống phổ biến và dễ nhận biết nhất chính là khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Điều này xảy ra khi bạn hoàn toàn không sử dụng bất kỳ biện pháp tránh thai nào như bao cao su, thuốc uống hay vòng tránh thai,... Trong trường hợp này, nguy cơ thụ thai là rõ ràng nhất, và việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp chính là biện pháp cần thiết để "khóa" lại cánh cửa rủi ro đã mở ra.

Để sử dụng thuốc tránh thai một cách an toàn và hiệu quả nhất thì việc hiểu rõ cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai khẩn cấp là vô cùng quan trọng. Khác với nhiều quan niệm phổ biến, loại thuốc này không hoạt động bằng cách phá thai, mà thực chất là một cuộc "chạy đua" để ngăn chặn quá trình thụ tinh ngay từ đầu thông qua một hoặc nhiều cơ chế phối hợp.

2.1 Ngăn rụng trứng - Cơ chế then chốt

Cơ chế chính và quan trọng nhất của thuốc tránh thai khẩn cấp là ngăn chặn hoặc trì hoãn sự rụng trứng. Bạn có thể hình dung, cơ thể phụ nữ mỗi tháng đều có một "cơn bùng nổ" hormone Luteinizing (LH), đây chính là tín hiệu để buồng trứng phóng thích một quả trứng trưởng thành. Thuốc tránh thai khẩn cấp hoạt động như một chất ức chế, can thiệp vào thời điểm then chốt này.

Sự khác biệt giữa các loại thuốc được thể hiện rõ ở đây: Levonorgestrel (LNG) hoạt động rất hiệu quả trong việc ngăn chặn rụng trứng nếu được uống trước khi cơn "bùng nổ" LH xảy ra. Tuy nhiên, một khi LH đã bắt đầu tăng cao, hiệu quả của nó sẽ giảm đi đáng kể. Trong khi đó, Ulipristal acetate (UPA) có khả năng vượt trội hơn khi nó có thể trì hoãn sự rụng trứng ngay cả khi quá trình này đã được khởi động, tức là khi LH đã bắt đầu tăng. Điều này giải thích tại sao UPA có sự tác động rộng hơn, lên đến 120 giờ (5 ngày), và thường được xem là có hiệu quả cao hơn trong giai đoạn muộn của chu kỳ.

2.2 Làm đặc dịch nhầy tử cung

Song song với việc ngăn rụng trứng, thuốc tránh thai, đặc biệt là loại chứa Levonorgestrel, còn tạo ra một hàng rào vật lý để cản trở tinh trùng. Cơ chế này thể hiện qua việc thuốc làm đặc chất nhầy ở cổ tử cung một cách nhanh chóng. Thông thường, vào thời điểm rụng trứng, chất nhầy này trở nên trong, loãng và co giãn, tạo điều kiện lý tưởng cho tinh trùng bơi qua. Khi thuốc làm đặc chất nhầy, nó biến thành một mạng lưới dày đặc, khiến cho tinh trùng khó di chuyển, bị mắc kẹt và không thể tiếp cận được với trứng ngay cả khi sự rụng trứng vẫn xảy ra. Đây là một cơ chế bổ trợ quan trọng, tăng thêm lớp bảo vệ trong trường hợp cơ chế ngăn rụng trứng không hoàn toàn hiệu quả.

2.3 Ức chế sự hình thành của phôi

Nếu trứng đã thụ tinh (tức là đã hình thành phôi sớm), cơ chế tác động chuyển sang giai đoạn ngăn chặn sự làm tổ (implantation), mặc dù hiệu quả trong giai đoạn này là chủ đề đang được nghiên cứu và không phải là tác dụng chính của thuốc. Ngược lại, nếu phôi đã làm tổ thành công (người phụ nữ đã mang thai), thuốc tránh thai khẩn cấp không có tác dụng chấm dứt thai kỳ hoặc gây hại cho phôi đang phát triển.

Sự khác biệt về cơ chế và thời gian tác dụng được quyết định chính bởi thành phần hoạt chất, và đây là yếu tố then chốt để lựa chọn loại thuốc phù hợp.

3.1 levonorgestrel (LNG)

Đây là loại phổ biến nhất, thường có hai dạng: một viên duy nhất 1.5mg hoặc hai viên 0.75mg uống cách nhau 12 giờ. Hiệu quả của LNG cao nhất trong vòng 72 giờ đầu tiên sau quan hệ và giảm dần theo thời gian. Nó hoạt động chủ yếu thông qua cơ chế ngăn rụng trứng và làm đặc chất nhầy cổ tử cung.

3.2 Ulipristal acetate (UPA)

Là thế hệ mới hơn, UPA có dạng một viên duy nhất 30mg. Nhờ khả năng ức chế rụng trứng mạnh mẽ ngay cả khi LH đã bắt đầu tăng, UPA duy trì hiệu quả cao trong vòng 120 giờ (5 ngày). Điều này khiến nó trở thành lựa chọn vượt trội hơn sau 72 giờ đầu hoặc vào gần thời điểm rụng trứng.

4.1 Thuốc chứa thành phần Levonorgestrel

Đây là loại thuốc tránh thai khẩn cấp được sử dụng phổ biến nhất. Thành phần chính của thuốc chứa Levonorgestrel, đây là một hormone tổng hợp. Loại thuốc này có hiệu quả tốt nhất trong vòng 72 giờ đầu sau quan hệ. Bạn có thể uống một viên duy nhất 1.5mg hoặc hai viên 0.75mg cách nhau 12 giờ.

>>> Tham khảo thuốc tránh thai khẩn cấp Postinor hộp 1 viên

4.2 Thuốc chứa thành phần Ulipristal acetate

Ulipristal acetate là lựa chọn hiện đại và có hiệu quả kéo dài hơn. Bạn chỉ cần uống một viên duy nhất 30mg. Ưu điểm vượt trội của nó là duy trì hiệu quả cao đến 120 giờ (5 ngày) sau khi quan hệ. Thuốc đặc biệt hiệu quả trong việc trì hoãn rụng trứng.

>>> Tham khảo danh mục thuốc tránh thai của Medigo tại đây

5.1 Chống chỉ định

Không sử dụng thuốc nếu bạn đã mang thai vì nó không có tác dụng trong trường hợp này. Những người có tiền sử bị dị ứng hoặc mẫn cảm với bất kỳ một thành phần nào của thuốc cũng tuyệt đối không nên dùng. Nếu đang mắc các bệnh gan nặng hoặc một số bệnh lý đặc biệt khác, bạn cần tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

>>> Liên hệ các bác sĩ, dược sĩ uy tín để được tư vấn mua thuốc phù hợp

5.2 Nhóm nguy cơ

Hiệu quả của thuốc có thể bị giảm đáng kể ở những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao. Nếu bạn đang sử dụng một số loại thuốc khác như thuốc chống co giật, thuốc kháng virus, cần tham khảo ý kiến dược sĩ hoặc bác sĩ do khả năng tương tác thuốc. Uống thuốc càng muộn sau thời điểm quan hệ thì hiệu quả ngừa thai càng giảm.

6.1 Thuốc chứa Levonorgestrel (LNG)

Bạn nên uống càng sớm càng tốt sau khi quan hệ để thuốc đạt hiệu quả tối đa. Thuốc có hiệu quả cao nhất trong vòng 72 giờ đầu sau khi uống. Có hai dạng: một viên 1.5mg uống một lần duy nhất, hoặc hai viên 0.75mg uống viên thứ hai sau viên đầu tiên 12 giờ. Quan trọng là bạn không được bỏ qua liều thứ hai.

6.2 Thuốc chứa Ulipristal acetate (UPA)

Đối với thuốc UPA thì bạn chỉ cần uống một viên duy nhất 30mg. Thuốc có hiệu lực đến 120 giờ (5 ngày) sau quan hệ. Nên uống trước bữa ăn hoặc sau bữa ăn ít nhất 2 giờ để đảm bảo khả năng hấp thu tốt nhất của thuốc.

7.1 Một số các tác dụng phụ thường gặp

Các tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc tránh thai khẩn cấp thường nhẹ và thoáng qua:

• Buồn nôn
• Đau đầu
• Chóng mặt
• Cơ thể mệt mỏi
• Căng tức ngực,...

Tất cả đều là các phản ứng thường gặp và các tác dụng phụ của thuốc thường tự biến mất sau 1-2 ngày.

7.2. Tác động đến chu kỳ kinh nguyệt

Thuốc có thể gây ra những thay đổi tạm thời cho chu kỳ kinh nguyệt. Kỳ kinh tiếp theo có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn so với bình thường, máu kinh cũng có thể ít hơn hoặc nhiều hơn so với bình thường. Hiện tượng ra máu giữa kỳ kinh (rỉ máu) cũng có thể xảy ra.

7.3. Cách giải quyết và khi nào thì cần đến gặp bác sĩ

Để giảm buồn nôn, bạn có thể uống thuốc cùng với bữa ăn hoặc dùng thuốc chống nôn theo chỉ dẫn của dược sĩ. Hãy nghỉ ngơi nhiều nếu cảm thấy mệt mỏi. Điều quan trọng nhất là theo dõi kỳ kinh nguyệt tiếp theo. Nếu kinh nguyệt bị trễ hơn 7 ngày so với dự kiến, bạn nên thử thai để loại trừ khả năng có thai. Hãy đi khám ngay nếu bị đau bụng dữ dội hoặc chảy máu âm đạo nhiều bất thường.

1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có bị vô sinh không?

Hoàn toàn không. Tác dụng của thuốc chỉ là tạm thời, ngăn hoặc trì hoãn sự rụng trứng trong một chu kỳ. Khả năng sinh sản của bạn sẽ trở lại bình thường ngay ở chu kỳ tiếp theo. Việc lạm dụng chỉ gây rối loạn kinh nguyệt chứ không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản lâu dài.

2. Thuốc tránh thai có ngăn được các bệnh tình dục không?

Tuyệt đối không. Thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ có duy nhất một tác dụng là ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn. Nó không hề có khả năng bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) như HIV, lậu, giang mai, hay chlamydia. Biện pháp duy nhất giúp giảm nguy cơ lây nhiễm các bệnh này là sử dụng bao cao su đúng cách.

3. Có thể dùng thuốc tránh thai khẩn cấp nhiều lần trong một chu kỳ không?

Về mặt y tế, bạn có thể dùng nhiều lần nhưng điều này không được khuyến khích. Việc sử dụng lặp lại trong một chu kỳ sẽ làm tăng các tác dụng phụ như buồn nôn và gây rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng. Nếu bạn thường xuyên phải dùng đến thuốc, đây là dấu hiệu cho thấy bạn cần một biện pháp tránh thai thường xuyên và hiệu quả hơn như thuốc uống hàng ngày hoặc vòng tránh thai.

4. Có cách tránh thai khẩn cấp nào ngoài viên uống?

Có. Đặt vòng tránh thai bằng đồng (IUD) là một phương pháp tránh thai khẩn cấp rất hiệu quả, thậm chí còn hiệu quả hơn cả thuốc uống. Vòng tránh thai có thể được đặt vào tử cung trong vòng 5 ngày sau khi quan hệ không an toàn để ngăn ngừa mang thai. Ngoài tác dụng khẩn cấp, nó còn là một biện pháp tránh thai dài hạn, có hiệu quả lên đến 10 năm.