Bệnh tai biến - Nhận diện bệnh và 5 bước sơ cứu cho người đột quỵ

Bệnh tai biến xảy ra khi dòng máu nuôi dưỡng một phần não bị tắc nghẽn hoặc giảm sút đột ngột, làm cho các tế bào thần kinh thiếu oxy và chất dinh dưỡng nghiêm trọng, dẫn đến việc chúng chết đi nhanh chóng trong vài phút. Nó được ví như một "cơn bão" tàn phá thần kinh trung ương, đòi hỏi sự can thiệp y tế ngay lập tức để giảm thiểu tổn thương não.

Thông tin về phân loại bệnh tai biến mạch máu não:

• Tai biến do thiếu máu cục bộ (Nhồi máu não): Chiếm khoảng 85% các trường hợp. Tai biến do xuất huyết não (Chảy máu não): Chiếm khoảng 15% còn lại. Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, làm máu tràn vào mô não, gây chèn ép và phá hủy tế bào não. Đây là loại thường nghiêm trọng và có tỷ lệ tử vong cao hơn.
• Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA): Được ví như một "cú đột quỵ nhẹ," đây là tình trạng gián đoạn lưu thông máu lên não mang tính tạm thời (thường kéo dài không quá 5 phút), khiến các dấu hiệu thần kinh biến mất hoàn toàn. Tuy nhiên, TIA là tín hiệu báo động mạnh mẽ, chỉ ra nguy cơ cao sắp xảy ra đột quỵ thật sự.

Mức độ nguy hiểm và tỷ lệ tử vong: 

Đây là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai trên thế giới. Ngay cả khi được cứu sống, khoảng 50% người bệnh vẫn phải chịu các di chứng về vận động, ngôn ngữ hoặc nhận thức.

Nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ là yếu tố quyết định sự sống còn và khả năng phục hồi của người bệnh. Mọi người đều cần nắm vững nguyên tắc F.A.S.T để hành động nhanh chóng.

1. Các nguyên tắc F.A.S.T:

2. Các triệu chứng khác cần lưu ý:

• Đau đầu dữ dội đột ngột: Đặc biệt là trong đột quỵ xuất huyết, cơn đau đầu có thể là kinh khủng nhất từ trước đến nay.
• Mất thăng bằng và chóng mặt: Đột ngột cảm thấy mất phối hợp, choáng váng, đi lại khó khăn.
• Rối loạn thị giác: Mắt mờ đột ngột, nhìn đôi, hoặc mất thị lực một bên.

Nguyên nhân bệnh hiếm khi là một tai nạn đơn lẻ mà thường là kết quả của sự tích tụ của nhiều yếu tố nguy cơ thời gian dài

1. Nguyên nhân trực tiếp:

• Gây thiếu máu cục bộ: Xơ vữa động mạch dẫn đến hình thành các mảng bám, gây hẹp lòng mạch hoặc tạo ra các cục máu đông.
• Gây xuất huyết não: Tăng huyết áp mạn tính làm yếu thành mạch máu, dễ dẫn đến vỡ mạch khi huyết áp tăng cao đột ngột.

2. Nhóm yếu tố nguy cơ không thể kiểm soát được:

• Tuổi tác: Nguy cơ bệnh tăng đáng kể sau tuổi 55.
• Tiền sử gia đình (di truyền): Người có cha mẹ hoặc anh chị em ruột từng bệnh có nguy cơ cao hơn.
• Giới tính: Nam giới có tỷ lệ đột quỵ cao hơn nữ giới ở hầu hết các độ tuổi.

3. Các yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được (Yếu tố lối sống và bệnh lý):

• Tăng huyết áp (Cao huyết áp): Đây là kẻ thù số 1 của đột quỵ. Huyết áp cao gây áp lực thường xuyên lên thành mạch, dẫn đến xơ vữa, rạn nứt và cuối cùng là vỡ mạch (xuất huyết) hoặc hình thành cục máu đông (thiếu máu).
• Bệnh tim mạch: Các bệnh như rung nhĩ (một dạng rối loạn nhịp tim) có thể khiến máu ứ đọng và hình thành cục máu đông trong tim, sau đó di chuyển lên não gây tắc nghẽn.
• Tiểu đường (Bệnh đái tháo đường): Đường huyết cao làm tổn thương mạch máu trên toàn cơ thể, bao gồm cả các mạch máu nhỏ ở não, làm tăng tốc độ xơ vữa.
• Mỡ máu cao (Rối loạn lipid máu): Cholesterol xấu (LDL) cao góp phần hình thành các mảng xơ vữa gây hẹp động mạch.
• Hút thuốc lá và lạm dụng rượu bia: Hút thuốc làm tăng huyết áp và tăng tốc độ đông máu, còn rượu bia làm tăng nguy cơ xuất huyết.
• Béo phì và ít vận động: Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường và mỡ máu cao.

Khi một người xuất hiện các dấu hiệu đột quỵ theo nguyên tắc F.A.S.T, hành động nhanh chóng và đúng đắn sẽ quyết định kết cục của họ. Cần đưa ngay đến sở y tế gần nhất trong thời gian vàng:

1. Gọi cấp cứu ngay lập tức (115): 

Không nên tự mình chở bệnh nhân đi bằng xe máy hay ô tô cá nhân nếu không có người hỗ trợ chuyên môn, vì xe cấp cứu được trang bị dụng cụ và nhân viên y tế để xử lý khẩn cấp trên đường đi.

2. Thông báo chi tiết về thời gian: 

Điều tối quan trọng là phải ghi nhớ và thông báo cho nhân viên y tế biết thời điểm chính xác các triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Đây là căn cứ để bác sĩ quyết định liệu pháp điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết (TPA) – liệu pháp chỉ hiệu quả trong vòng 3 đến 4.5 giờ kể từ khi đột quỵ xảy ra.

3. Giữ bệnh nhân ở tư thế an toàn:

• Nếu bệnh nhân tỉnh táo: Đặt nằm ngửa, đầu hơi nghiêng sang một bên.
• Nếu bệnh nhân nôn ói hoặc bất tỉnh: Đặt nằm nghiêng hoàn toàn để tránh sặc chất nôn vào phổi.

4. Hỗ trợ và giữ bình tĩnh: 

Nới lỏng quần áo, khăn quàng cổ. Tránh tụ tập đông người quanh bệnh nhân.

5. Những điều tuyệt đối không nên làm: 

• Không cho bệnh nhân ăn uống
• Không tự ý dùng thuốc hạ huyết áp (vì có thể làm giảm tưới máu não)
• Không cạo gió, chích máu đầu ngón tay, vì những phương pháp này không có cơ sở khoa học, làm mất thời gian vàng điều trị.

1. Điều trị cấp tính (trong giờ vàng):

a. Đối với đột quỵ thiếu máu cục bộ:

• Dùng thuốc tiêu sợi huyết (tPA): Tiêm tĩnh mạch thuốc tPA giúp làm tan cục máu đông. Thuốc này phải được sử dụng trong vòng 3 đến 4.5 giờ.
• Can thiệp lấy huyết khối cơ học (Mechanical Thrombectomy): Sử dụng ống thông luồn vào mạch máu để lấy trực tiếp cục máu đông ra khỏi động mạch lớn bị tắc. Phương pháp này có thể được áp dụng trong vòng 6-24 giờ ở một số bệnh nhân chọn lọc.

b. Đối với bệnh đột quỵ xuất huyết não:

• Điều trị chủ yếu là kiểm soát huyết áp nghiêm ngặt, cầm máu và giảm áp lực nội sọ.
• Phẫu thuật: Có thể cần phẫu thuật để loại bỏ máu tụ, giải phóng áp lực nội sọ hoặc sửa chữa các dị dạng mạch máu (như phình mạch).

2. Điều trị phục hồi và chăm sóc lâu dài đối với bệnh nhân tai biến:

Ngay sau giai đoạn cấp tính, phục hồi chức năng là quá trình quan trọng để giúp bệnh nhân lấy lại khả năng tự lập. 

a. Quá trình hồi phục sau đột quỵ là một hành trình dài và đòi hỏi sự kiên nhẫn, thường có các phương pháp sau:

• Vật lý trị liệu: Tập trung vào việc phục hồi chức năng vận động, sức mạnh cơ bắp và thăng bằng (khắc phục di chứng).
• Hoạt động trị liệu: Giúp bệnh nhân thực hiện lại các hoạt động sinh hoạt hàng ngày (ăn uống, tắm rửa, mặc quần áo).
• Trị liệu ngôn ngữ: Giúp cải thiện khả năng nói, hiểu và nuốt (nếu bị rối loạn ngôn ngữ).

b. Những di chứng thường gặp sau khi qua cơn nguy kịch

• Liệt nửa người (yếu vận động): Ảnh hưởng đến một bên cơ thể.
• Rối loạn ngôn ngữ (Aphasia): Khó khăn trong việc diễn đạt hoặc hiểu lời nói.
• Rối loạn nuốt (Dysphagia): Có thể dẫn đến viêm phổi do hít sặc.
• Rối loạn cảm xúc: Trầm cảm, lo âu sau thời gian bệnh rất phổ biến.

c. Vai trò của người nhà trong quá trình phục hồi:

• Người thân đóng vai trò là động lực và hỗ trợ vật lý trị liệu quan trọng nhất.
• Cần học cách chăm sóc người tai biến đúng cách (hỗ trợ ăn uống, xoay trở tư thế để tránh loét da, hỗ trợ tập luyện).
• Thực hiện các bài tập phục hồi chức năng cơ bản tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ/chuyên gia trị liệu.

>> Xem thêm: Danh mục các sản phẩm thuốc tuần hoàn máu não

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh”, thật vậy, phòng bệnh sẽ có hiệu quả và ít tốn kém hơn điều trị. Việc thay đổi lối sống và quản lý bệnh nền là hai trụ cột chính trong chiến lược này.

1. Kiểm soát các bệnh lý nền (Yếu tố nguy cơ):

• Kiểm soát huyết áp: Mục tiêu là giữ huyết áp dưới 140/90 mmHg (hoặc thấp hơn theo chỉ định của bác sĩ). Đây là biện pháp phòng ngừa đơn lẻ quan trọng nhất.
• Kiểm soát đường huyết và mỡ máu: Tuân thủ điều trị tiểu đường và rối loạn lipid máu, vì các bệnh này trực tiếp làm hỏng hệ thống mạch máu.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định: Nếu có nguy cơ cao (như rung nhĩ), bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống đông máu hoặc thuốc chống kết tập tiểu cầu.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn như xơ vữa động mạch cảnh (siêu âm Doppler) hoặc bất thường về tim.

2. Thay đổi lối sống khoa học để bảo vệ sức khỏe bền vững

• Chế độ ăn uống khoa học - ăn nhiều thực phẩm lành mạnh
  • Giảm muối trong khẩu phần ăn để kiểm soát huyết áp
  • Giảm chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa
  • Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt giàu kali và chất xơ.
• Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất và vừa phải ít nhất 30p mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần (đi bộ, bơi lội).
• Bỏ hoặc hạn chế sử dụng các chất kích thích: đặc biệt là thuốc lá và rượu bia.
• Giảm căng thẳng và ngủ đủ giấc: Stress mãn tính có thể làm tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ

Bệnh tai biến mạch máu não là một tình trạng y tế nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ qua nguyên tắc F.A.S.T và hành động ngay lập tức trong thời gian vàng sẽ là yếu tố quyết định để cứu sống và giảm thiểu di chứng cho người bệnh.

Nếu bạn cần thông tin và tư vấn dùng thuốc, hãy liên hệ đội ngũ bác sĩ online 24/7 của Medigo để được hỗ trợ nhanh chóng.