Cây lá gan: Dược liệu quý hỗ trợ gan, giải độc và bồi bổ cơ thể

Cây lá gan là cây thảo hoặc bụi nhỏ được sử dụng phổ biến trong Đông y và y học dân gian nhờ tác dụng hỗ trợ chức năng gan, giải độc và tăng cường sức khỏe tổng thể. Tên gọi “lá gan” xuất phát từ hình dạng lá hơi nhọn, mép lá gợn sóng, trông giống hình lá gan.

• Tên khoa học: Premna corymbosa
• Tên gọi khác: Lá gan, Cây giải độc gan
• Họ: cỏ roi ngựa (Verbenaceae)

Lá và cành của cây được thu hái, phơi hoặc sấy khô để dùng làm thuốc, chế biến trà hoặc sắc uống theo y học cổ truyền và hiện đại.

Cây lá gan là cây thân gỗ nhỏ hoặc bụi cao khoảng 5–7m, thường mọc thành từng bụi ở rìa rừng hoặc ven suối.

• Thân cây: Thân mảnh, phân nhánh nhiều, vỏ nâu xám. Thân cây dễ thích nghi với môi trường ẩm và ánh sáng yếu.
• Lá: Lá mọc đối, hình trái xoan hoặc hơi dài, mép lá có gợn sóng nhẹ. Lá màu xanh đậm, bề mặt nhẵn, chứa nhiều flavonoid và alcaloid có tác dụng giải độc và bảo vệ gan.
• Hoa: Hoa nhỏ màu trắng hoặc vàng nhạt, mọc thành cụm ở ngọn cành, nở vào mùa hè, không được dùng làm thuốc.

Quả: Quả dạng mọng nhỏ, màu xanh chuyển đỏ khi chín.

Cây lá gan thuộc chi Premna, với nhiều loài khác nhau, nhưng phổ biến ở Việt Nam và các nước Đông Nam Á. Một số loài tiêu biểu:

• Premna corymbosa: Loài phổ biến ở Việt Nam, lá to, chứa nhiều hoạt chất sinh học, dùng trong các bài thuốc giải độc gan, tăng cường miễn dịch.
• Premna serratifolia: Phân bố chủ yếu ở các nước Đông Nam Á, lá nhỏ hơn, mép lá có răng cưa, tác dụng hỗ trợ gan và chống viêm nhẹ.

Premna integrifolia: Thường dùng trong y học cổ truyền Thái Lan và Ấn Độ, lá và vỏ cây có tác dụng bồi bổ cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa và chống mệt mỏi.

Là loài cây ưa khí hậu mát mẻ, ẩm ướt và phát triển tốt ở những vùng đất giàu mùn, thoát nước tốt. Cây thường mọc hoang dã ven rừng, bờ suối hoặc trên các sườn đồi núi thấp, nơi có ánh sáng lọt qua nhẹ nhàng, không chịu được nắng gắt trực tiếp.

Ở Việt Nam, cây lá gan phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Quảng Ninh. Những khu vực này có khí hậu mát, độ ẩm cao và thảm thực vật phong phú, tạo điều kiện lý tưởng cho cây tích lũy các hoạt chất sinh học quan trọng trong lá.

Ngoài ra, cây cũng xuất hiện rộng rãi ở nhiều nước Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines, thường mọc trong các khu rừng ven sông hoặc rừng bán ngập, nơi đất tơi xốp, giàu mùn. Ở những vùng này, điều kiện tự nhiên giúp cây phát triển ổn định và lá đạt hàm lượng hoạt chất cao nhất.

Công dụng trong y học cổ truyền

• Hỗ trợ gan, giải độc: Cây lá gan giúp tăng cường chức năng gan, loại bỏ độc tố, tốt cho người hay uống rượu bia hoặc ăn nhiều đồ dầu mỡ.
• Chống viêm, giảm mệt mỏi: Dược liệu có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, giảm mệt mỏi và bồi bổ cơ thể.

Tăng sức đề kháng: Lá gan giúp cải thiện miễn dịch, phòng ngừa bệnh tật, hỗ trợ cơ thể khỏe mạnh và tinh thần sảng khoái.

Công dụng trong y học hiện đại

• Chứa flavonoid và alcaloid:Có tác dụng chống oxy hóa mạnh, bảo vệ các tế bào gan khỏi tổn thương do gốc tự do. Ngoài ra, các hợp chất này còn giúp giảm các phản ứng viêm nhẹ trong cơ thể, cải thiện tuần hoàn và năng lượng tổng thể. 
• Hỗ trợ tiêu hóa: Các polysaccharide trong lá gan giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột và tăng cường chức năng tiêu hóa. Nhờ đó, cơ thể hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, đồng thời giảm cảm giác đầy bụng, khó tiêu sau bữa ăn. 

Bồi bổ toàn diện: Cây lá gan cung cấp nhiều hợp chất sinh học quan trọng giúp bồi bổ cơ thể, giảm mệt mỏi và cải thiện tinh thần. Sử dụng đều đặn còn giúp cơ thể khỏe mạnh, tăng khả năng chống stress và duy trì năng lượng trong suốt ngày dài.

• Chữa lỵ: Dùng lá cây tươi khoảng 30–40g, rửa sạch rồi vò nát. Hòa với ít nước đun sôi để nguội, vắt lấy nước cốt và thêm một chút đường để uống. Trẻ em chỉ dùng một nửa liều lượng. Ngoài ra, có thể dùng lá phơi khô hoặc sao vàng, sắc uống như thuốc bình thường.
• Chữa phạm phòng, phát sốt, viêm gan, co thắt sau khi giao hợp: Dùng lá cây lá gan với liều 30–40g, sắc uống hàng ngày.
• Chữa đau bụng, ăn không tiêu, sốt: Dùng rễ cây lá gan khoảng 20g, sắc với nước uống.

• Không dùng cho người huyết áp thấp, đang mang thai, cho con bú hoặc đang dùng thuốc điều trị bệnh mà chưa tham khảo bác sĩ.
• Không lạm dụng liều lượng để tránh khó tiêu, buồn nôn, chóng mặt.
• Chọn lá, rễ tươi hoặc phơi/sao đúng cách, tránh mốc hay hóa chất.
• Kết hợp chế độ ăn hợp lý, hạn chế rượu bia và thực phẩm dầu mỡ để đạt hiệu quả tốt nhất.