Vi Nhựa: 5 Con Đường Chúng Xâm Nhập Cơ Thể Bạn Mỗi Ngày

Bạn có thể hình dung dễ hiểu vi nhựa giống như những hạt bụi siêu nhỏ làm từ nhựa. Về mặt khoa học, chúng được định nghĩa là những mảnh nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 milimet (khoảng bằng hạt vừng). Đôi khi, chúng nhỏ đến mức chỉ có thể nhìn thấy dưới kính hiển vi và được gọi là nano plastic (nhỏ hơn 0,08 mm).

1.1 Phân Loại Vi Nhựa Theo Kích Thước Và Hình Dạng

• Hạt vi nhựa (Microbeads): Có kích thước từ 0.0001 đến 5mm, thường được tìm thấy ở các sản phẩm như sữa rửa mặt, kem đánh răng, mỹ phẩm tẩy tế bào chết (đã bị cấm ở nhiều nước).
• Sợi vi nhựa (Microfibers): Là những sợi tổng hợp siêu nhỏ bong ra từ quần áo làm từ vải polyester, nylon, acrylic... mỗi lần chúng ta giặt đồ.
• Mảnh vỡ vi nhựa: Là sản phẩm của quá trình rác thải nhựa lớn (chai lọ, túi nilon) bị phân hủy dưới tác động của ánh nắng mặt trời, sóng biển và gió.

1.2 Tại sao chúng lại nguy hiểm?

Kích thước siêu nhỏ chính là "vũ khí" nguy hiểm nhất của vi nhựa. Bởi vì quá nhỏ, nên chúng:

• Dễ dàng phân tán và không thể thu hồi.
• Dễ bị sinh vật biển và con người ăn phải, tích lũy trong chuỗi thức ăn.
• Có diện tích bề mặt lớn so với thể tích, trở thành "nam châm" hút các chất độc hại khác trong môi trường như kim loại nặng, thuốc trừ sâu.

Vi nhựa không tự nhiên mà được sinh ra. Chúng là hệ quả trực tiếp từ hai nguồn chính: hành động có chủ ý của con người và sự xuống cấp của rác thải.

2.1 Nguồn gốc trực tiếp của vi nhựa (Nguồn Sơ Cấp)

Đây là những vi nhựa được sản xuất có chủ đích với kích thước siêu nhỏ ngay từ đầu:

• Hạt vi nhựa trong mỹ phẩm & sản phẩm chăm sóc cá nhân: Như đã đề cập, chúng từng được dùng làm chất tẩy tế bào chết. Khi rửa mặt, đánh răng, chúng trôi thẳng xuống cống và ra sông, hồ, biển.
• Sợi tổng hợp từ ngành dệt may: Mỗi lần giặt một chiếc áo thun polyester, có thể thải ra hàng trăm nghìn sợi vi nhựa. Các nhà máy xử lý nước thải không thể lọc hết chúng.
• Bụi từ lốp xe: Khi ma sát với mặt đường, lốp xe (làm từ cao su tổng hợp) bị mài mòn, tạo ra một lượng lớn bụi vi nhựa bay vào không khí và đất.

2.2. Nguồn Gốc Gián Tiếp (Nguồn Thứ Cấp)

Đây là nguồn gốc chính và lớn nhất, chiếm phần lớn vi nhựa trong môi trường. Chúng hình thành từ rác thải nhựa lớn bị vứt bỏ bừa bãi:

• Túi nilon, chai nhựa, ống hút bị phân rã dưới nắng, mưa, sóng biển.
• Lưới đánh cá, ngư cụ bị bỏ lại trong đại dương.
• Các loại nhựa phủ nông nghiệp bị vỡ vụn trên đồng ruộng.

Nếu bạn nghĩ vi nhựa chỉ có ở đại dương xa xôi, thì đó là một sai lầm. Chúng đã xâm chiếm toàn bộ môi trường sống của chúng ta.

3.1 Trong môi trường tự nhiên

• Đại dương: Là bể chứa cuối cùng của hơn 80% vi nhựa. Chúng trôi nổi trong nước, chìm xuống đáy biển và bị các loài sinh vật nhỏ như sinh vật phù du ăn phải.
• Đất đai: Vi nhựa tích tụ trong đất nông nghiệp từ nước thải, bùn thải và phân bón hữu cơ không được xử lý đúng cách, ảnh hưởng đến sức khỏe đất và cây trồng.
• Không khí: Bụi vi nhựa từ lốp xe, sợi vải từ quần áo bay trong không khí, đặc biệt ở các thành phố lớn, và có thể phát tán đi rất xa theo gió.

3.2 Trong Thực Phẩm Và Cơ Thể Con Người

Đây là phần đáng lo ngại nhất, chứng minh vòng tuần hoàn của vi nhựa đã khép lại ngay trên bàn ăn của chúng ta:

• Hải sản: Cá, tôm, cua, đặc biệt là các loài có tập tính lọc nước như hàu, sò... ăn phải vi nhựa và tích lũy trong thịt. Có nghiên cứu cho rằng hàu và vẹm có nguy cơ nhiễm hạt vi nhựa cao hơn các loài khác và cứ mỗi gram của chúng chứa 0,36 đến 0,47 hạt vi nhựa.
• Muối biển: Nhiều nghiên cứu phát hiện vi nhựa trong muối biển thô.
• Nước uống đóng chai và nước máy: Ngay cả nước đóng chai nhựa cũng có thể bị nhiễm vi nhựa từ vỏ chai. Thường thì nước đóng chai sẽ chứa nhiều hạt vi nhựa hơn nước máy vì nước đóng chai đã trải qua quá trình đóng chai và có thể trong quá trình đó bị lẫn các hạt vi nhựa.
• Cơ thể người: Các nhà khoa học đã tìm thấy vi nhựa trong phân người, nhau thai, phổi và thậm chí là máu, chứng tỏ chúng đã xâm nhập sâu vào hệ tuần hoàn và các cơ quan nội tạng.

Tác hại của vi nhựa không dừng lại ở việc gây ô nhiễm môi trường, mà đã trở thành một mối đe dọa sinh học trực tiếp, xâm nhập và gây rối loạn ở cấp độ tế bào trong cơ thể con người.

4.1. Gây Tổn Thương Vật Lý Trực Tiếp Và Kích Ứng Viêm

Vi nhựa, với cấu trúc cứng và sắc nhọn ở kích thước siêu vi, có thể gây ra những tổn thương cơ học trực tiếp lên các mô và tế bào. Điều này xảy ra khi các hạt này di chuyển trong đường tiêu hóa, hệ hô hấp hoặc thậm chí là mạch máu, cọ xát và làm rách màng tế bào. Hậu quả là cơ thể khởi động phản ứng viêm tại chỗ như một cơ chế tự bảo vệ, nhưng nếu tình trạng này diễn ra liên tục do lượng vi nhựa tích tụ ngày càng nhiều, nó sẽ dẫn đến viêm mãn tính, đó là nguyên nhân gốc rễ của nhiều loại bệnh tật nghiêm trọng.

4.2. Trở Thành Phương Tiện Vận Chuyển Độc Tố Vào Cơ Thể

Mối nguy hiểm lớn hơn của vi nhựa không nằm ở bản thân chúng, mà ở khả năng hoạt động như một con ngựa, nó mang theo các chất độc hại khác. Bề mặt của vi nhựa có đặc tính kỵ nước và diện tích lớn, khiến chúng trở thành vật liệu lý tưởng để hấp phụ và tập trung các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy (POPs) và kim loại nặng tồn dư trong môi trường nước và đất. Khi con người ăn phải hải sản hoặc uống nước nhiễm các hạt vi nhựa này, những độc tố bám trên bề mặt có thể tách ra và được giải phóng vào các mô, gây độc cho gan, thận và hệ thần kinh, làm trầm trọng thêm tác động có hại so với việc tiếp xúc với từng chất riêng lẻ.

4.3. Phá Vỡ Cân Bằng Nội Tiết Và Gây Rối Loạn Sinh Sản

Một số loại vi nhựa, đặc biệt là những hạt có nguồn gốc từ nhựa chứa Phthalates hoặc Bisphenol A (BPA), bản thân chúng đã mang theo các chất gây rối loạn nội tiết. Các chất này có cấu trúc tương tự hormone tự nhiên trong cơ thể, cho phép chúng gắn vào các thụ thể và giả mạo tín hiệu, từ đó can thiệp vào quá trình sản xuất, vận chuyển hoặc chuyển hóa hormone thật. Việc hệ thống nội tiết bị xáo trộn có thể dẫn đến hàng loạt vấn đề sức khỏe như dậy thì sớm ở trẻ em, giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, tăng nguy cơ ung thư vú, ung thư tuyến tiền liệt và các bệnh lý liên quan đến tuyến giáp.

Dù vấn đề có vẻ lớn, mỗi cá nhân đều có thể góp phần làm giảm vi nhựa ở môi trường sống qua các thói quen hằng ngày

5.1. Thay Đổi Thói Quen Tiêu Dùng Hàng Ngày

• Nói KHÔNG với nhựa dùng một lần: Từ chối ống hút nhựa, túi nilon, ly cà phê mang đi. Thay vào đó, hãy mang theo bình nước cá nhân, túi vải, hộp đựng thức ăn.
• Giảm thiểu đồ dùng bằng nhựa: Ưu tiên mua hay sử dụng đồ đựng trong chai thủy tinh, hộp giấy; chọn bàn chải tre, dao cạo inox thay vì nhựa.
• Lựa chọn quần áo có chất liệu tự nhiên: Hạn chế mua quần áo từ các loại vải chứa polyester, nylon, acrylic. Ưu tiên vải cotton, lanh, tơ tằm. Và khi giặt đồ tổng hợp, hãy dùng túi lọc sợi vi nhựa.

5.2. Áp Dụng Lối Sống "Sống Xanh" Chủ Động

• Uống nước từ vòi và lọc tại nhà: Thay vì mua các chai nước đóng chai thì bạn có thể đầu tư một bộ lọc nước gia đình chất lượng.
• Hạn chế dùng mỹ phẩm, sữa tắm có hạt li ti: Kiểm tra thành phần (polyethylene, polypropylene) và chọn sản phẩm có thành phần tự nhiên để tẩy da chết (muối biển, đường, bột yến mạch).
• Phân loại và vứt rác đúng cách: Đảm bảo rác thải nhựa được thu gom và xử lý tập trung, không vứt bừa bãi ra môi trường. Đây là cách căn bản nhất để ngăn chúng phân rã thành vi nhựa.

Hành trình giảm thiểu vi nhựa không đòi hỏi sự hoàn hảo, mà cần sự bắt đầu và kiên trì từ mỗi người. Mỗi lựa chọn tiêu dùng thông minh, mỗi thói quen nhỏ bỏ đi hôm nay, chính là bạn đang góp phần bảo vệ sức khỏe của chính mình và tương lai của hành tinh. Hãy bắt đầu ngay hôm nay!

Tài liệu tham khảo

NSW Environment Protection Authority (EPA). (n.d.). What are microbeads? Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2025, từ https://www.epa.nsw.gov.au/Your-environment/Waste/reducing-your-household-waste/what-are-microbeads

Wikipedia. (2023). Vi nhựa. Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2025, từ https://vi.wikipedia.org/wiki/Vi_nh%E1%BB%B1a