Hoài sơn và công dụng, cách phân biệt hoài sơn thật

Hoài sơn là tên gọi trong Đông y của rễ củ cây củ mài sau khi đã được chế biến và sấy khô. Đây là một loại thực phẩm - dược phẩm lưỡng dụng (vừa dùng làm thức ăn, vừa làm thuốc).

Tên khoa học của cây là Dioscorea persimilis Prain et Burkill, tên gọi khác là sơn dược, củ mài, chính hoài. Trong tự nhiên, người ta thường gọi là Củ mài. Sau khi đào về, cạo vỏ, xông diêm sinh và sấy khô thành phiến màu trắng phấn thì được gọi là Hoài sơn.

Đặc điểm của cây củ mài:

• Rễ củ (Bộ phận dùng): Đây là phần giá trị nhất. Củ mài ăn sâu xuống đất, hình trụ hơi dẹt, dài từ 30-50cm (có thể sâu đến 1m). Vỏ ngoài màu nâu xám, thịt bên trong màu trắng ngà, chứa nhiều chất bột và chất nhầy.

• Thân cây: Dây leo quấn sang phải, thân nhẵn, hơi có góc cạnh. Ở kẽ lá đôi khi xuất hiện những củ con gọi là "dái mài" (thiên hoài) có thể dùng để nhân giống hoặc nấu ăn.
• Lá: Mọc đối hoặc mọc so le, hình tim hoặc hình mũi tên dài. Đầu lá nhọn, gân lá hình lưới rõ rệt.
• Hoa và Quả: Hoa mọc thành bông, bao hoa màu vàng xanh. Quả nang có 3 cánh.
• Phân bố: Cây Củ mài phân bố rải rác ở khắp các vùng núi nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây mọc hoang nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc (Hà Giang, Thanh Hóa, Nghệ An) và miền Trung. Ngày nay, dược liệu này được trồng quy mô lớn để đáp ứng nhu cầu sản xuất dược phẩm và thực phẩm.

Trong y học, bộ phận dùng làm thuốc duy nhất là rễ củ. Củ mài thu hoạch tốt nhất vào mùa đông (tháng 11-12) hoặc đầu xuân khi cây đã lụi lá, lúc này lượng tinh bột và dưỡng chất trong củ cao nhất.

• Hoài sơn tự nhiên (củ mài núi): Loại này đào được trong rừng sâu, củ thường nhỏ, dài, chắc, thịt trắng và rất giàu dược tính. Đây là loại tốt nhất.
• Hoài sơn trồng: Hiện nay cây được trồng nhiều ở vùng đồng bằng hoặc đồi thấp. Củ to, mập hơn nhưng độ chắc và dược tính thường thấp hơn một chút so với loại mọc hoang.

Cần thận trọng với các loại sản phẩm làm từ củ sắn (khoai mì) non. Loại giả này thường có thớ dọc (xơ), màu trắng bệch và không có vị ngọt bùi đặc trưng.

1. Công dụng của hoài sơn trong y học ồ truyền:

Theo Đông y, dược liệu này có vị ngọt, tính bình, quy vào 4 kinh: Tỳ, vị, phế, thận:

• Tác dụng chính: Ích khí, dưỡng vị, bổ tỳ, sinh tân dịch, bổ thận tráng dương.
• Chủ trị:
  • Trị tỳ vị hư nhược: Ăn uống kém, khó tiêu, tiêu chảy lâu ngày không khỏi.
  • Trị phế hư: Ho hen, ho khan lâu ngày
  • Trị thận hư: Di tinh, mộng tinh, hoạt tinh, tiểu đêm nhiều lần, đau lưng mỏi gối.
  • Trị chứng tiêu khát (hỗ trợ bệnh tiểu đường).

>>> Xem thêm sản phẩm có thành phần hoài sơn: Thuốc bổ Sâm Nhung Bổ Thận TW3

2. Công dụng trong các nghiên cứu y học hiện đại

Các nghiên cứu khoa học phân tích thành phần hóa học trong dược liệu này cho thấy:

• Dinh dưỡng cao: Chứa lượng lớn tinh bột (Starch), Protein, Lipid và các men tiêu hóa (Maltase).
• Chất nhầy (Mucin) và Allantoin: Giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, thúc đẩy quá trình hồi phục mô.
• Hỗ trợ tiêu hóa: Thủy phân tinh bột thành đường, giúp cơ thể hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, rất tốt cho trẻ em suy dinh dưỡng và người già.
• Điều hòa đường huyết: Một số nghiên cứu cho thấy polysaccharide giúp ổn định lượng đường trong máu.
  >>> Xem thêm: Tác dụng và bài thuốc trị bệnh từ hoài sơn

• Phân biệt với Củ mài: Là một. Củ mài là tên gọi dân dã, chỉ dạng tươi. Hoài sơn là tên thuốc, chỉ dạng đã chế biến khô.
• Phân biệt với Khoai mỡ (Củ cái): Khác nhau. khoai mỡ thường dùng để nấu canh ăn hàng ngày, củ to, bên trong thường có màu tím hoặc trắng xốp, không dùng làm thuốc bổ.
• Phân biệt với Sắn (Khoai mì): Sắn hay được dùng làm giả thành hoài sơn để bán cho người dùng. Cách phân biệt: Sơn dược thật sẽ giòn, bẻ không có xơ, nếm hơi chua nhẹ rồi ngọt. Sắn thì dai hơn, có xơ dọc, vị nhạt.

• Người có thực tà, thấp nhiệt: Người đang bị đầy bụng, chướng hơi cấp tính, táo bón không nên dùng, vì tính chất thu liễm (giữ lại) của nó có thể làm tình trạng nặng hơn.
• Chất lượng dược liệu: Nên mua tại các nhà thuốc Đông y uy tín để tránh mua phải củ sắn giả (không có tác dụng chữa bệnh).
• Phụ nữ mang thai: Củ mài tươi (dạng thực phẩm) khá an toàn. Tuy nhiên, nếu dùng nó trong các bài thuốc thang kết hợp, cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Hoài sơn thực sự là một món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng, vừa là thực phẩm bổ dưỡng, vừa là vị thuốc "đầu bảng" trong việc bồi bổ tỳ vị và thận. Việc sử dụng đúng cách sẽ giúp bạn nâng cao sức đề kháng và cải thiện hệ tiêu hóa một cách tự nhiên, an toàn.

Theo dõi Medigo để khám phá thêm nhiều bài viết hay và hữu ích, được cập nhật liên tục mỗi ngày.