Cây bầu đất – Loại rau dân dã nhưng là liều thuốc cho sức khỏe

Cây có tên khoa học là Gynura procumbens (Lour.) Merr., thuộc họ Cúc (Asteraceae). Ở nhiều vùng, người dân còn gọi cây này là rau lúi, kim thất, hay rau lúi rừng. Bầu đất có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á và được trồng phổ biến ở Việt Nam nhờ dễ sống, dễ nhân giống và sinh trưởng quanh năm.

Về đặc điểm, cây bầu đất thuộc nhóm thân thảo, mọc bò lan trên mặt đất, cao khoảng 30–60 cm. Lá có màu xanh tươi, mọng nước, hình bầu dục, mép hơi răng cưa nhỏ, khi vò có mùi thơm nhẹ. Hoa màu vàng cam, mọc thành chùm ở đầu cành. Cây thích nghi tốt với khí hậu nóng ẩm và thường được trồng làm rau hoặc cây thuốc trong vườn nhà.

Cây bầu đất sở hữu rất nhiều thành phần dinh dưỡng giá trị. Chúng bao gồm nước, protein, chất xơ, caroten, gluxit và vitamin C.

Cây bầu đất (Gynura procumbens) là một trong những loại thảo dược dân gian quen thuộc, không chỉ được dùng làm rau ăn mà còn có nhiều giá trị về mặt dược lý. Theo các nghiên cứu hiện đại, trong cây chứa nhiều hoạt chất sinh học như flavonoid, saponin, alkaloid và tannin, giúp mang lại nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe con người.

Trước hết, cây bầu đất được biết đến với công dụng hạ đường huyết và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường. Các hoạt chất trong lá giúp tăng cường hoạt động của insulin và cải thiện khả năng chuyển hóa đường, từ đó giúp ổn định lượng glucose trong máu. Bên cạnh đó, cây còn có khả năng giảm mỡ máu và bảo vệ tim mạch, nhờ giúp hạ cholesterol xấu (LDL) và triglycerid, đồng thời làm tăng cholesterol tốt (HDL). Nhờ cơ chế này, việc sử dụng bầu đất thường xuyên với liều lượng phù hợp có thể góp phần ngăn ngừa xơ vữa động mạch và cao huyết áp.

>>> Xem thêm thuốc điều trị tăng cholesterol

Ngoài ra, bầu đất còn có tác dụng chống viêm và giảm đau tự nhiên. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chiết xuất từ lá bầu đất có thể ức chế hoạt động của các enzyme gây viêm, giúp giảm sưng, đau trong các trường hợp viêm khớp hoặc mụn nhọt. Không chỉ vậy, với hàm lượng chất chống oxy hóa cao, cây bầu đất còn giúp trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương, làm chậm quá trình lão hóa và hỗ trợ ngăn ngừa một số bệnh mạn tính.

Cây cũng được ghi nhận có tác dụng bảo vệ gan và thận, nhờ khả năng làm giảm men gan, cải thiện chức năng gan và giảm tổn thương mô do độc tố gây ra. Ngoài ra, các hợp chất tự nhiên trong cây còn giúp tăng cường hệ miễn dịch, ổn định huyết áp và hỗ trợ giấc ngủ ngon.

Bài thuốc mát gan, giải độc cơ thể: Cây bầu đất thường được dùng để thanh nhiệt, mát gan, đặc biệt thích hợp cho người bị nóng trong, nổi mụn, hay cảm thấy mệt mỏi do chức năng gan yếu. Lấy khoảng 25–30g lá bầu đất tươi rửa sạch, cho vào nồi cùng 5 lát cam thảo rồi đun với 1 lít nước trong 10–15 phút. Nước sắc thu được có vị ngọt thanh, dễ uống, dùng hằng ngày giúp thanh lọc cơ thể, giảm mụn nhọt và hỗ trợ chức năng gan hiệu quả.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị tiểu đường:  Nhờ khả năng giúp ổn định đường huyết, bầu đất được nhiều người sử dụng để hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường type 2. Dùng khoảng 30g lá tươi hoặc 10g lá khô, sắc với 800ml nước đến khi còn khoảng 400ml, chia uống 2 lần trong ngày sau bữa ăn. Việc duy trì sử dụng đều đặn có thể giúp cải thiện hoạt động của Insulin và giảm lượng đường trong máu một cách tự nhiên.

Bài thuốc giảm mỡ máu, tốt cho tim mạch:  Đối với người có mỡ máu cao hoặc hay chóng mặt, mệt mỏi do rối loạn lipid máu, có thể kết hợp bầu đất với các vị thuốc hỗ trợ tim mạch. Lấy 30g lá bầu đất tươi, 10g lá sen khô và 5g cam thảo, sắc với 1 lít nước đến khi còn khoảng 500ml. Uống trong ngày giúp giảm cholesterol xấu, tăng cholesterol tốt, từ đó cải thiện sức khỏe tim mạch và ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

Bài thuốc an thần, giúp ngủ ngon: Cây bầu đất có tác dụng an thần nhẹ, giúp giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ. Kết hợp 20g lá bầu đất tươi với 10g lá vông nem và 5g tâm sen, sắc uống trước khi đi ngủ khoảng 30 phút. Uống thường xuyên giúp cơ thể thư giãn, dễ đi vào giấc ngủ và ngủ sâu hơn, đặc biệt thích hợp cho người mất ngủ do stress hoặc suy nhược cơ thể.

Bài thuốc lợi tiểu, giảm phù nề: Cây bầu đất còn được dùng để lợi tiểu, hỗ trợ đào thải độc tố qua đường tiết niệu. Dùng 30g lá bầu đất, 10g râu ngô và 10g mã đề, sắc với 1 lít nước chia uống trong ngày. Bài thuốc này có tác dụng giảm phù nhẹ, lợi tiểu, hỗ trợ người bị viêm thận hoặc tiểu ít, đồng thời giúp cơ thể nhẹ nhõm, thoải mái hơn.

Bài thuốc ổn định huyết áp: Đối với người huyết áp cao nhẹ, có thể dùng bầu đất để giúp ổn định huyết áp và cải thiện tuần hoàn máu. Lấy 25g lá bầu đất tươi, kết hợp 10g hoa cúc và 10g lá dâu tằm, sắc uống mỗi ngày một lần. Duy trì bài thuốc này giúp làm dịu thần kinh, giảm căng thẳng và hỗ trợ điều hòa huyết áp tự nhiên.

Bài thuốc chữa ho, cảm cúm nhẹ: Khi bị cảm cúm, ho khan, có thể dùng 20g lá bầu đất tươi kết hợp vài lát gừng và một thìa mật ong, hãm trong nước sôi khoảng 10 phút rồi uống ấm. Hỗn hợp này giúp làm ấm cơ thể, giảm ho, làm dịu cổ họng và hỗ trợ ra mồ hôi giải cảm.

Cây bầu đất có tác dụng hạ đường huyết, hạ huyết áp, nên nếu dùng quá nhiều có thể khiến cơ thể bị tụt đường huyết hoặc huyết áp thấp.

Nếu đang điều trị bệnh mãn tính (như tiểu đường, huyết áp, gan, thận) hoặc đang uống thuốc Tây, không nên tự ý dùng cây bầu đất cùng lúc vì có thể tương tác thuốc, làm giảm hoặc tăng tác dụng của thuốc.

Chưa có đủ nghiên cứu về độ an toàn của cây bầu đất cho phụ nữ mang thai, cho con bú, vì vậy nên tránh sử dụng để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.

Nên uống hoặc ăn bầu đất sau bữa ăn 30 phút để tránh gây khó chịu dạ dày hoặc làm hạ đường huyết đột ngột.

Chỉ dùng lá bầu đất tươi sạch, không sâu bệnh, không nhiễm thuốc trừ sâu. Trước khi dùng, nên rửa sạch và ngâm nước muối loãng để loại bỏ bụi bẩn và vi sinh vật.

Cũng cần lưu ý rằng bầu đất là thảo dược hỗ trợ, không thay thế thuốc điều trị. Nếu có bệnh lý nền hoặc đang dùng thuốc Tây, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi kết hợp. Việc kết hợp hài hòa giữa y học hiện đại và bài thuốc dân gian từ bầu đất sẽ giúp bạn chăm sóc sức khỏe một cách an toàn, tự nhiên và bền vững.