Hoàng liên ô rô - Dược liệu thanh nhiệt kháng viêm

Tên khoa học: Mahonia bealei (Fort.) Carr. hoặc một loài tương cận là Mahonia japonica (Thunb.) DC. Tên gọi khác là cây Mật gấu (tên gọi phổ biến ở miền Bắc), Mã hồ, Thập đại công lao, hoàng liên gai. Thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae).

Sở dĩ có tên là Hoàng liên ô rô vì gỗ và rễ của cây có màu vàng tươi giống vị thuốc Hoàng liên, còn lá cây lại có gai sắc nhọn ở mép lá giống cây Ô rô. Đây là nguồn nguyên liệu chính để chiết xuất ra berberin – hoạt chất vàng trong điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn đường ruột hiện nay.

Do tên gọi có chữ "ô rô" nên nhiều người dễ nhầm lẫn cây này với cây Ô rô mọc ở vùng nước lợ. Dưới đây là các đặc điểm nhận dạng chính xác:

• Thân cây: Là cây bụi, thân gỗ, chiều cao trung bình từ 2 – 4m. Vỏ thân màu vàng xám nứt nẻ, gỗ bên trong màu vàng tươi (do chứa Berberin).
• Lá: Lá kép lông chim mọc so le. Các lá chét rất cứng, dày, mép lá có răng cưa sắc nhọn như gai (giống lá cây nhựa ruồi ở phương Tây).
• Hoa: Hoa màu vàng chanh, mọc thành chùm dài ở ngọn cành. Mùa hoa thường vào tháng 10 – 11.
• Quả: quả mọng hình cầu, khi chín có màu xanh đen hoặc tím đen, bên trên phủ một lớp phấn trắng.

Tác dụng của Hoàng liên ô rô đã được khẳng định vững chắc qua cả kinh nghiệm ngàn năm của Y học cổ truyền và các nghiên cứu thực nghiệm của Y học hiện đại.

1. Theo y học cổ truyền - thanh nhiệt, giảm sưng

• Vị: Đắng (khổ). Vị đắng này rất đậm, lưu lại lâu trong miệng.
• Tính: Lạnh (hàn).
• Quy kinh: Đi vào 4 kinh chính là Phế, Vị (dạ dày), Can (gan) và Thận.
• Công năng: Thanh nhiệt, táo thấp (làm khô sự ẩm ướt gây bệnh), tả hỏa (làm mát hỏa khí), giải độc, tiêu thũng (giảm sưng).

Thường được dùng chủ trị các chứng bệnh do “nhiệt” và “thấp” gây ra như: Kiết lỵ, tiêu chảy cấp tính, viêm ruột, đau mắt đỏ, ho ra máu, chảy máu cam, mụn nhọt lở ngứa ngoài da và các bệnh lý về gan mật.

2. Theo y học hiện đại - kháng khuẩn nhờ hoạt chất Berberin:

Các nghiên cứu khoa học đã phân lập được thành phần hóa học chính trong thân và rễ cây là các alkaloid, tiêu biểu là Berberin và Jatrorrhizine.

• Kháng khuẩn mạnh: Có tác dụng ức chế mạnh đối với trực khuẩn lỵ (Shigella), tụ cầu khuẩn, liên cầu khuẩn và vi khuẩn E.Coli.
• Kháng viêm: Giúp giảm viêm tại chỗ, đặc biệt hiệu quả với viêm niêm mạc ruột, viêm kết mạc mắt và viêm tai giữa.
• Lợi mật: Kích thích bài tiết dịch mật, hỗ trợ chức năng gan, giúp tiêu hóa chất béo tốt hơn.
• Hạ huyết áp: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy tác dụng giãn mạch máu ngoại vi, hạ áp nhẹ và có tác dụng an thần, giảm đau chấn thương.

Tùy vào mục đích điều trị, Hoàng liên ô rô có thể được dùng dưới dạng sắc uống, tán bột, ngâm rượu hoặc nấu nước rửa ngoài.

Bài thuốc 1: Chữa kiết lỵ, tiêu chảy, viêm ruột cấp tính

Đây là công dụng nổi bật nhất của Hoàng liên ô rô

• Chuẩn bị: Hoàng liên ô rô khô 12g, Mộc hương 8g (Mộc hương giúp hành khí, giảm đau bụng).
• Cách làm: Rửa sạch dược liệu, cho vào ấm sắc với 500ml nước, đun nhỏ lửa còn khoảng 200ml. Chia nước thuốc làm 2 lần uống trong ngày, uống khi thuốc còn ấm. Dùng liên tục 3-5 ngày cho đến khi hệ tiêu hóa ổn định.

Bài thuốc 2: Chữa đau mắt đỏ, viêm kết mạc

Nhờ tính hàn và khả năng thanh nhiệt, dược liệu này giúp đau mắt đỏ nhanh chóng.

• Chuẩn bị: Lá hoặc rễ Hoàng liên ô rô 20g, Dành dành (Chi tử) 10g.
• Cách làm: Sắc kỹ lấy nước đặc.
• Cách dùng: Dùng nước thuốc để xông mắt khi còn nóng (lưu ý khoảng cách để tránh bỏng). 

Bài thuốc 3: Chữa mụn nhọt, lở ngứa, viêm da

• Chuẩn bị: Thân rễ Hoàng liên ô rô 20g.
• Cách làm: Nấu với 1 lít nước cho sôi kỹ.
• Cách dùng: Dùng nước này để rửa vùng da bị bệnh, mụn nhọt. Hoặc có thể tán dược liệu thành bột mịn, trộn với một chút mật ong hoặc dầu mè bôi lên vết lở loét để sát khuẩn và giúp vết thương mau lành miệng.

Bài thuốc 4: Hỗ trợ điều trị viêm gan, vàng da, ăn uống kém

• Chuẩn bị: Hoàng liên ô rô 12g, diệp hạ châu (Chó đẻ răng cưa) 12g, nhân trần 10g.
• Cách làm: Sắc với 600ml nước còn 300ml.
• Cách dùng: Chia làm 3 lần uống trong ngày sau bữa ăn. Bài thuốc giúp mát gan, lợi mật, giảm vàng da và kích thích ăn ngon miệng.

1. Điều cần lưu ý trong khi sử dụng để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe.

Mặc dù là thảo dược, nhưng độc tính của Berberin ở nồng độ cao vẫn có thể xảy ra với các nhóm đối tượng nhạy cảm:

• Phụ nữ mang thai: Tuyệt đối không dùng. Các hoạt chất trong Hoàng liên ô rô kích thích co bóp tử cung, gây nguy cơ sảy thai hoặc sinh non cao.
• Trẻ sơ sinh: Không dùng cho trẻ nhỏ vì nguy cơ gây vàng da nhân não (biến chứng thần kinh nghiêm trọng).
• Người tỳ vị hư hàn: Biểu hiện là người hay lạnh bụng, đi ngoài phân lỏng vào sáng sớm, sợ lạnh, tay chân lạnh. Vì thuốc có tính "hàn" (Lạnh), nếu người bị "hàn" dùng thêm thuốc "hàn" sẽ khiến bệnh trầm trọng hơn (tắc tử). Nếu bắt buộc dùng phải sao tẩm với gừng hoặc phối hợp các vị thuốc ấm nóng.

2. Tránh nhầm lẫn dược liệu với cây ô rô và cây mật gấu khác

• Nhầm với cây Ô rô nước (Acanthus ilicifolius):
  • Hoàng liên ô rô: Mọc ở núi cao. Thân gỗ cứng. Hoa vàng. Dùng trị bệnh đường ruột.
  • Ô rô nước: Mọc ở vùng nước lợ, cửa sông, bờ kênh rạch. Thân thảo mềm hơn. Hoa màu trắng hoặc tím. Dân gian dùng cây này để trị đau nhức xương khớp, ho đờm, hen suyễn. Ô rô nước hoàn toàn không có tác dụng kháng khuẩn mạnh như Hoàng liên ô rô.

• Nhầm với cây mật gấu miền Nam (Lá đắng):
  • Hoàng liên ô rô (Mật gấu Bắc): Lá cứng, có gai sắc. Nước sắc màu vàng tươi.
  • Mật gấu Nam (Gymnanthemum amygdalinum): Thuộc họ Cúc. Lá mềm, mép có răng cưa nhưng không có gai nhọn. Người miền Nam hay dùng nấu canh ăn hoặc uống để hỗ trợ trị tiểu đường, cao huyết áp.
  • Hậu quả: Nếu bạn bị tiêu chảy mà uống nhầm Mật gấu Nam thì không khỏi bệnh. Ngược lại, nếu muốn trị tiểu đường mà uống nhầm Hoàng liên ô rô liều cao dài ngày có thể gây loạn khuẩn đường ruột và mệt mỏi.

Hoàng liên ô rô quả thực là một món quà vô giá của thiên nhiên tuy nhiên, sức mạnh của dược liệu này chỉ thực sự phát huy khi được đặt đúng chỗ và dùng đúng cách. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã trang bị được cho mình những kiến thức đầy đủ để không chỉ sử dụng Hoàng liên ô rô hiệu quả mà còn tránh được những nhầm lẫn tai hại với các loại cây cỏ khác.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu cần thêm thông tin về sức khỏe có thể liên hệ đội ngũ bác sĩ online của Medigo để được hỗ trợ 24/7.